Termin płatności podatku może minąć

2017-10-17

Zgodnie z art. 70 par. 1 Ordynacji podatkowej, zobowiązanie podatkowe przedawnia się z upływem pięciu lat, licząc od końca roku kalendarzowego, w którym upłynął termin płatności podatku. Podobnie jak w innych dziedzinach prawa (np. w prawie cywilnym czy karnym), funkcją przedawnienia jest przede wszystkim stabilizacja stosunków prawnych, a także pewnego rodzaju motywacja uprawnionych podmiotów do egzekwowania należnych im praw. Ponadto, instytucji przedawnienia wiąże się również z typowym następstwem upływu czasu, jakim jest postępujące zwiększanie się trudności dowodowych. W imię tych wartości ustawodawca godzi się na występowanie w stosunkach społeczno-gospodarczych negatywnych zjawisk, jakimi są uchylenie się od płacenia należnych podatków, zaspokajania roszczeń cywilnoprawnych czy – na gruncie prawa karnego – unikanie poniesienia odpowiedzialności karnej przez sprawcę przestępstwa wskutek upływu terminu przedawnienia.

Różne skutki

W odróżnieniu od przedawnienia roszczeń cywilnoprawnych, skutkującego utratą zaskarżalnego charakteru przez roszczenie (czyli przekształceniem go w tzw. zobowiązanie niezupełne, w zasadzie niepodlegające przymusowej egzekucji), konsekwencją upływu terminu przedawnienia zobowiązania podatkowego jest jego wygaśnięcie (art. 59 par 1 pkt 9 o.p.). Wiąże się to z podstawową różnicą między prawem prywatnym, którego założeniem jest istnienie równowagi pomiędzy wyposażonymi w autonomię woli podmiotami, a prawem publicznym, w którym ex definitione organ administracyjny korzysta z przewagi, jaką daje mu władztwo publiczne (imperium). Powyższe uzasadnia fakt, że zobowiązanie podatkowe po upływie terminu przedawnienia wygasa ipso iure, podczas gdy dla uniemożliwienia dochodzenia przedawnionych roszczeń cywilnoprawnych konieczne jest podniesienie przez dłużnika zarzutu przedawnienia, ponieważ sąd z urzędu nie bierze pod uwagę przedawnienia roszczeń. Prawo podatkowe w ten sposób ogranicza przewagę organu podatkowego nad poddanym władztwu administracyjnemu podatnikiem.

Przerwanie i zawieszenie

Na gruncie Ordynacji podatkowej, bieg terminu przedawnienia ulega przerwaniu lub zawieszeniu w przypadku zaistnienia jednej z jedenastu wyczerpująco wymienionych w art. 70-70 a o.p. okoliczności. Wskazać należy, że instytucja przerwania biegu terminu przedawnienia stanowi znacznie dalej idące ograniczenie praktycznego znaczenia przedawnienia zobowiązań podatkowych, niż jego zawieszenie. Powyższe jest konsekwencją tego, że wskutek przerwania biegu przedawnienia, zaczyna się on na nowo, podczas gdy jego zawieszenie skutkuje jedynie przerwą w biegu tego terminu.

Długa lista przypadków

Zgodnie z art. 70 par. 3 i 4 o.p., bieg terminu przedawnienia przerywają następujące okoliczności: ogłoszenie upadłości podatnika oraz zastosowanie przez organ podatkowy środka egzekucyjnego, o którym podatnik został powiadomiony. W pierwszym przypadku bieg terminu przedawnienia zaczyna się na nowo od następnego dnia po uprawomocnieniu się postanowienia o zakończeniu lub umorzeniu postępowania upadłościowego. W drugim przypadku bieg terminu przedawnienia zaczyna się na nowo od następnego dnia po zastosowaniu środka egzekucyjnego.

Katalog okoliczności powodujących zawieszenie biegu terminu przedawnienia zobowiązania podatkowego jest dużo szerszy. Są to w szczególności:

• wydanie przez organ podatkowy decyzji o odroczeniu płatności lub o rozłożeniu na raty płatności podatku, zaległości podatkowej wraz z odsetkami za zwłokę lub odsetek od nieuregulowanych w terminie zaliczek na podatek;
• wszczęcie postępowania w sprawie o przestępstwo skarbowe lub wykroczenie skarbowe, o którym podatnik został powiadomiony, jeżeli podejrzenie popełnienia tego przestępstwa lub wykroczenia wiąże się z niewykonaniem ww. zobowiązania podatkowego;
• wniesienia skargi do sądu administracyjnego na decyzję dotyczącą ww. zobowiązania podatkowego;
• doręczenia podatnikowi postanowienia o przyjęciu zabezpieczenia (w szczególności: gwarancji bankowej lub ubezpieczeniowej, poręczenia bankowego, weksla, czeku potwierdzonych przez bank lub zastawu rejestrowego);
• doręczenia zawiadomienia o przystąpieniu do egzekucji z zabezpieczenia, na podstawie odpowiednich przepisów ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji.

Ponadto, należy wskazać, że zgodnie z art. 70 par. 8 o.p., zobowiązania podatkowe zabezpieczone hipoteką przymusową lub zastawem skarbowym nie ulegają przedawnieniu, jednak po upływie terminu przedawnienia zobowiązania te mogą być egzekwowane tylko z przedmiotu hipoteki lub zastawu.

Zdaniem autora

Obecnie obowiązująca regulacja dotycząca materii przedawnienia zobowiązania podatkowego przewiduje bardzo szeroki katalog okoliczności przerywających lub zawieszających bieg terminu. Okoliczność (a w szczególności możliwość zawieszenia biegu przedawnienia poprzez wszczęcie postępowania karnoskarbowego przez Naczelnika Urzędu Skarbowego) umożliwia organom podatkowym swobodne manipulowanie biegiem terminu przedawnienia.

Artykuł został opublikowany w dodatku do dziennika Rzeczpospolita 'Dobra Firma’ z dnia 13.10.2017 r.