Będzie można ustalić na co powołać się przed sądem

Statystyczne wskaźniki oceny pracy sądów gospodarczych wskazują, że w okresie po zniesieniu odrębnego postępowania w sprawach gospodarczych wpływ spraw do sądów gospodarczych znacząco wzrósł, a przeciętny czas trwania postępowania w sprawach rejestrowanych w repertoriach gospodarczych wzrósł z 9,1 miesiąca do 15,7 miesiąca w sądach okręgowych i z 6,4 miesiąca do 14,1 miesiąca w sądach rejonowych. Tym samym, ustawodawca zdecydował się przywrócić do polskiego systemu prawnego odrębne postępowanie gospodarcze. Obecnie w początkowym etapie prac sejmowych znajduje się nowelizacja kodeksu postępowania cywilnego która ma na celu przyspieszenie rozpatrywania spraw m.in. przez sądy gospodarcze. O ile część z założeń postępowania gospodarczego została przywrócona po siedmiu latach przerwy, to całkowicie nowym rozwiązaniem na ich tle jest instytucja umowy dowodowej.

W polskim procesie cywilnym znane były dotychczas dwa typy umów procesowych, tj. o właściwość sądu oraz umowy prorogacyjna i derogacyjna (o jurysdykcję), przewidziane odpowiednio w art. 46 § 1 k.p.c. i 1104–1105 k.p.c. Zgodnie natomiast z projektowanym art. 4588 § 1 k.p.c., strony będą mogły umówić się o wyłączenie określonych dowodów w postępowaniu gospodarczym w sprawie z określonego stosunku prawnego powstałego na podstawie umowy. Można wyobrazić sobie sytuacje, w których kontrahenci wyłączą na podstawie tego rodzaju umowy możliwość przeprowadzenia dowodu z konkretnych dokumentów stanowiących tajemnicę przedsiębiorstwa lub konkretnych świadków. Niewykluczone jest również obejmowanie umową dowodową określonych typów dowodów. Umowa dowodowa będzie musiała zostać zawarta w formie pisemnej albo ustnie przed sądem i pod rygorem nieważności nie będzie mogła być zawarta pod warunkiem lub zastrzeżeniem terminu. Strony uprawnione będą do jej zawarcia zarówno przed rozpoczęciem procesu, np. przy zawieraniu umowy, do której się odnosi (jak dzieje się to obecnie w przypadku umów o właściwość sądu) a także w jego trakcie. W drugim wypadku, objęcie umową dowodu przeprowadzanego przed sądem przed zawarciem umowy nie pozbawi go mocy dowodowej. Ustawodawca założył wprowadzenie ograniczenia w zakresie kwestionowania umowy dowodowej – zarzut jej nieważności lub bezskuteczności będzie można podnieść najpóźniej na posiedzeniu, na którym druga strona powołała się na umowę, a jeśli uczyniono to w piśmie procesowym – w następnym piśmie lub na najbliższym posiedzeniu.

Umowa dowodowa dotyczyć będzie musiała konkretnego stosunku prawnego wynikającego z umowy cywilnoprawnej – zgodnie z uzasadnieniem projektu ustawy nie będzie dopuszczalne objęcie jej zakresem całokształtu stosunków między stronami. Niemożliwe będzie również objęcie umową roszczeń wynikających ze stosunków pozaumownych, np. z czynów niedozwolonych.

Projektowane rozwiązanie ma na celu przekazanie części uprawnień gospodarza procesu z sądu gospodarczego na strony postępowania. Sąd nie będzie bowiem uprawniony do dopuszczenia z urzędu dowodu wyłączonego umową dowodową. Może to nieść za sobą doniosłe skutki procesowe, chociażby ze względu na fakt, że na podstawie zgodnego oświadczenia stron wykluczona może zostać możliwość przeprowadzenia dowodu kluczowego dla rozstrzygnięcia sprawy. Fakty, które mogłyby zostać wykazane dowodami wyłączonymi na mocy umowy dowodowej sąd będzie mógł natomiast ustalić wyłącznie na podstawie twierdzeń stron, biorąc pod uwagę całokształt okoliczności sprawy. Jeżeli wątpliwości będzie budziło ustalenie rozmiaru należnego świadczenia, sąd będzie mógł zastosować art. 322 k.p.c., tj. zasądzić odpowiednią sumę według swej oceny, opartej na rozważeniu wszystkich okoliczności sprawy. W określonych sytuacjach umowa dowodowa utrudni lub uniemożliwi dotarcie do prawdy materialnej. Szczególne wątpliwości w tym zakresie pojawią się w przypadku wyłączenia przez strony możliwości przeprowadzenia dowodu z opinii biegłego.