• PRAWO GOSPODARCZE

Proces gospodarczy z fundacją

• #Fundacja
• #Członek zarządu
• #proces

2022-07-12

Postępowanie w sprawach gospodarczych wróciło do regulacji Kodeksu postępowania cywilnego w 2019 r. Pojawia się pytanie czy do fundacji można zastosować tryb postępowania w sprawach gospodarczych. Chociaż art. 4582 § 1 pkt 1 K.p.c. wskazuje, że sprawami gospodarczymi są sprawy ze stosunków cywilnych między przedsiębiorcami w zakresie prowadzonej działalności gospodarczej, to nie stanowi to odpowiedzi na wątpliwości. Do rozstrzygnięcia pozostają takie kwestie jak to, czy fundacja jest przedsiębiorcą oraz związek ewentualnego roszczenia z działalnością gospodarczą prowadzoną przez fundację.

Czy jest przedsiębiorcą

Art. 4 ust. 1 ustawy z 6 marca 2018 r. – Prawo przedsiębiorców wskazuje, że przedsiębiorcami są osoby fizyczne, osoby prawne, jednostki organizacyjne niebędące osobami prawnymi, którym odrębne ustawy przyznają zdolność prawną, które wykonują działalność gospodarczą. Wydawać by się mogło, że fundacja – jako osoba prawna – która wykonuje działalność gospodarczą wpisuje się w tę definicję. Zatem fundacja jest przedsiębiorcą. Problem w tym, że działalność fundacji nie jest tylko działalnością gospodarczą, a wręcz nie może nią być.

Celem fundacji – zgodnie z art. 1 ustawy z 6 kwietnia 1984 r. o fundacjach – są cele społecznie i gospodarczo użyteczne, ustalone przez fundatora, co określa się jako działalność statutową. Działalność gospodarcza ma w stosunku do niej charakter akcesoryjny – fundacja może prowadzić działalność gospodarczą w rozmiarach służących realizacji jej celów. W konsekwencji wypada stwierdzić, że nawet jeżeli występują wątpliwości co do tego, czy fundację prowadzącą działalność gospodarczą można uznać za przedsiębiorcę to na pewno może ona jako przedsiębiorca występować w sądzie w zakresie prowadzonej działalności gospodarczej. To zaś powinno wystarczyć do uznania fundacji jako przedsiębiorcy w kontekście przepisów o postępowaniu w sprawach gospodarczych.

Związek roszczenia z działalnością gospodarczą

Obok przesłanki bycia przedsiębiorcą do zastosowania postępowania w sprawach gospodarczych konieczne jest wskazanie, że sprawa ta musi być z zakresu działalności gospodarczej prowadzonej przez przedsiębiorców. Można wyobrazić sobie sytuację, w której fundacja prowadzi działalność w zakresie wydawania książek i zdecydowała się na zakup specjalistycznego sprzętu do druku książek od spółki X. Fundacja jednak nie zapłaciła za otrzymany sprzęt.

Czy w takim razie spółka X będzie mogła pozwać fundację w trybie postępowania w sprawach gospodarczych?

W tym prostym przypadku wydaje się to bezdyskusyjne. Co jednak, gdy fundacja prowadzi jednocześnie działalność statutową polegającą na upowszechnianiu wiedzy w zakresie prawa konstytucyjnego i jednym ze sposobów realizacji tego celu jest właśnie przygotowanie i publikowanie książek w tej tematyce? Tutaj już pojawia się prawdziwa zagwozdka i nieustannie tlący się problem wyodrębniania działalności statutowej i gospodarczej.

Cztery cechy

Ocena tego, czy działalność fundacji będzie działalnością gospodarczą wymaga sięgnięcia do czterech cech wynikających z art. 3 Prawa przedsiębiorców, tj. prowadzenia we własnym imieniu, zorganizowania, ciągłości i zarobkowości. Ich łączne wystąpienie będzie świadczyć o działalności gospodarczej. Konieczne jest zatem szczegółowe zbadanie każdego przypadku. Przypadek fundacji prowadzącej działalność gospodarczą w zakresie organizacji eventów, która zorganizuje koncert, z którego osiągnie znaczące zyski i nie zapłaci oświetleniowcom jest nadal dość klarowny i nie przypisanie związku roszczenia z działalnością gospodarcza nie powinno sprawić większego problemu. Co jednak w przypadku roszczenia o zapłatę za sprzęt do drukowania, który może być używany i do działalności gospodarczej, i do działalności statutowej? Wydaje się, że w takim wypadku z uwagi na akcesoryjny charakter działalności gospodarczej fundacji prymat należy przypisać działalności statutowej.

Ciężar dowodu

Do rozstrzygnięcia pozostaje także kwestia ciężaru dowodu co do obu opisanych wyżej przesłanek. W przypadku skierowania sprawy do trybu postępowania w sprawach gospodarczych konieczne może być wykazanie lub zaprzeczenie zarówno statusu przedsiębiorcy w przypadku fundacji, jak i  związku roszczenia z prowadzoną przez nią działalnością gospodarczą. To pierwsze też wcale nie musi być takie proste – o ile bowiem fundacja została wpisana do rejestru przedsiębiorców i można przyjąć to jako pewne domniemanie, o tyle sprawa nie będzie tak łatwa w przypadku, gdy fundacja nie została wpisana do rejestru przedsiębiorców. Takie sytuacje również mogą się zdarzyć, chociaż to szeroki temat na inne rozważania. Warto jednak go zasygnalizować. Druga z przesłanek zaś będzie wymagać na pewno jakiegoś działania ze strony powodowej. Wydaje się, że w świetle obowiązujących przepisów prawnych to na stronie, która chce prowadzić proces w trybie postępowania w sprawach gospodarczych będzie spoczywać ciężar dowodu. Wynikać to będzie zarówno z ogólnej zasady art. 6 K.c. („Ciężar udowodnienia faktu spoczywa na osobie, która z tego faktu wywodzi skutki prawne”), jak również na podstawie art. 5 ust. 5 ustawy o fundacjach, która konstytuuję zasadę subsydiarności działalności gospodarczej fundacji względem jej działalności statutowej. Dowodzenie związku roszczenia z działalnością gospodarczą należy potraktować zatem jako wyjątek od tej zasady, który tym samym wymaga udowodnienia.

ZDANIEM AUTORA

Dawid Feliszek – Associate w Kancelarii SQUARE Tax & Legal

Możliwość zastosowania trybu postępowania w sprawach gospodarczych znacząco zmienia sytuację procesową stron i prowadzone postępowanie. Prowadzenie procesu w tym trybie może być bardziej korzystne w różnych stanach faktycznych. W przypadku fundacji, która nie jest przykładem typowego przedsiębiorcy zastosowanie tego trybu może budzić wątpliwości i pozostawia pewne pole manewru w zakresie wykazania lub zanegowania prowadzenia działalności gospodarczej przez fundację bądź pozostawaniem danej sprawy w zakresie tej działalności. Uznając zaś, że ciężar dowodu spoczywa na stronie wywodzącej z tego faktu skutki prawne daje to fundacjom możliwość skutecznego kwestionowania stosowania w stosunku do nich trybu postępowania w sprawach gospodarczych. Z uwagi zaś na to, że fundacje w większości raczej nie są podmiotami dysponującymi odpowiednim zapleczem prawnym to postępowanie w trybie gospodarczym może być dla nich trudnym do podołania wyzwaniem. W tym zakresie jednak trzeba poczekać przede wszystkim na kształtującą się dopiero linię orzeczniczą.

Skutki procesowe

Choć może wydawać się, że nasze rozważania są bardzo teoretyczne to mają swoje doniosłe praktyczne znaczenie. Tryb postępowania w sprawach gospodarczych różni się bowiem od zwykłego postępowania, co może znacznie zmienić „układ sił”. Postępowanie gospodarcze charakteryzuje się bowiem ściśle określonymi regułami dowodowymi, w tym rygorystyczną prekluzją dowodową. W postępowaniu w sprawach gospodarczych powód powinien powołać wszystkie dowody w pozwie, a pozwany – w odpowiedzi na pozew. Co do zasady także, czynność strony, w szczególności oświadczenie woli lub wiedzy, z którą prawo łączy nabycie, utratę lub zmianę uprawnienia strony w zakresie danego stosunku prawnego, może być wykazana tylko dokumentem, o którym mowa w art. 773 K.c. Niewątpliwie zatem tryb postępowania w sprawach gospodarczych kształtuje sytuację procesową inaczej i jego zastosowanie lub nie w przypadku, gdy stroną takiego postępowania ma być fundacja, będzie miało swoje istotne znaczenie.

Odpowiedzialności członków zarządu

Choć jest to na uboczu postępowania w sprawach gospodarczych, to kwestia odpowiedzialności za roszczenia wynikające z prowadzenia działalności gospodarczej przez fundację odgrywa także istotną rolę przy wyznaczeniu zakresu odpowiedzialności członków zarządu. Kluczowa w tym wypadku może okazać się regulacja art. 21 ust. 3 Prawa upadłościowego. Odpowiedzialność wynikająca z tego przepisu dotyczy tylko fundacji prowadzących działalność gospodarczą, gdyż tylko one posiadają zdolność upadłościową. W przypadku zatem fundacji będącej przedsiębiorcą, członkowie jej zarządu mogą ponieść odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną poprzez niezłożenie w terminie wniosku o ogłoszenie upadłości. Pojawienie się określonych roszczeń wynikających z działalności gospodarczej fundacji może zatem w konsekwencji doprowadzić do zaktualizowania się obowiązku zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości.

Analogia w przypadku stowarzyszeń

Choć temat został omówiony dla przypadku fundacji to analogicznie może być zastosowany także do stowarzyszeń. Stowarzyszenia bowiem również mogą prowadzić działalność gospodarczą i działalność ta ma charakter akcesoryjny w stosunku do prowadzonej przez stowarzyszenia działalności statutowej (art. 34 ustawy z 7 kwietnia 1989 r. – Prawo o stowarzyszeniach). Tym samym należy uznać, że podobne zasady jak w przypadku fundacji znajdą zastosowanie w przypadku stowarzyszeń prowadzących działalność gospodarczą, które będą mogły pozywać lub być pozywane w trybie postępowania w sprawach gospodarczych, jeżeli sprawy te będą z zakresu prowadzonej przez nie działalności.