VAT: mechanizm odwrotnego obciążenia w branży budowlanej

2017-04-14

Już od trzech miesięcy obowiązują znowelizowane przepisy ustawy o VAT, które między innymi rozszerzyły zakres transakcji objętych mechanizmem odwrotnego obciążenia. Przedsiębiorcy wciąż jednak mają wątpliwości, jak stosować nowe regulacje.

Do ustawy o VAT został dodany załącznik nr 14 zawierający listę usług budowalnych, do których od 1 stycznia 2017 r. należy stosować odwrotne obciążenie. Uzasadnieniem tej zmiany miały być zaobserwowane na rynku usług budowlanych oszustwa na gruncie VAT. Jednak organom podatkowym umknął fakt, że przy wprowadzaniu przepisów mających uszczelnić system podatkowy, należałoby jednocześnie zadbać o wyjaśnienia dla przedsiębiorców odnośnie ich właściwego stosowania.

Mechanizm odwrotnego obciążenia polega na tym, że podatnikiem z tytułu danej transakcji jest nabywca usług. Na podstawie nowych regulacji ma on zastosowanie w przypadku świadczenia niektórych usług, gdy łącznie spełnione są następujące warunki:

– usługodawca jest podatnikiem, u którego sprzedaż nie korzysta z tzw. zwolnienia podmiotowego z VAT,

– usługobiorca jest podatnikiem zarejestrowanym jako podatnik VAT czynny,

– przedmiotem transakcji są usługi wymienione w poz. 2–48 załącznika nr 14 do ustawy o VAT,

– usługodawca świadczy te usługi jako podwykonawca.

Kłopotliwa klasyfikacja

W poz. 2-48 załącznika nr 14 do ustawy o VAT zostały wymienione poszczególne usługi budowlane, do których – przy spełnieniu pozostałych warunków – mają zastosowanie przepisy dotyczące odwróconego obciążenia. Do usług tych, oprócz typowych robót budowlanych, należą również m.in. roboty związane z rozbiórką i burzeniem obiektów budowlanych, roboty związane z montowaniem i demontowaniem rusztowań, roboty związane z zakładaniem ogrodzeń oraz roboty malarskie, tynkarskie, szklarskie i betoniarskie.

Wszystkie usługi budowlane objęte odwrotnym obciążeniem zostały wymienione w załączniku nr 14 do ustawy o VAT wraz z przyporządkowanym im symbolem PKWiU. Stanowi to pewne utrudnienie dla przedsiębiorców. Firmy często mają bowiem problemy z określeniem właściwego grupowania PKWiU dla wykonywanych przez siebie usług. Natomiast organy podatkowe – choć odmawiają wypowiadania się w kwestiach klasyfikacji PKWiU w wydawanych interpretacjach indywidualnych – nie wahają się ich kwestionować w trakcie prowadzonej kontroli. Przedsiębiorcy nie mogą mieć zatem pewności, czy dokonana przez nich klasyfikacja jest prawdziwa, a co za tym idzie, czy do świadczonych usług prawidłowo stosują, lub nie, mechanizm odwróconego obciążenia. W takich przypadkach teoretycznie pomocne może być uzyskanie informacji statystycznej od GUS. W praktyce nie jest ona wiążąca dla organów podatkowych, jednakże warto pozyskać taką opinię klasyfikacyjną, gdyż trudno będzie ją zakwestionować fiskusowi.

Warto zwrócić uwagę, że niewłaściwa klasyfikacja na gruncie PKWiU może rodzić konsekwencje również dla usługobiorcy. Powołanie się przez nabywcę usług na błędną kwalifikację dokonaną przez usługodawcę może bowiem nie uchronić go od negatywnych konsekwencji związanym z odliczeniem VAT z faktury dokumentującej usługi, które powinny być objęte odwrotnym obciążeniem. Usługobiorcy powinni zatem dochować szczególnej ostrożności przy nabywaniu usług, które potencjalnie mogą zostać objęte odwrotnym obciążeniem i w tym celu samodzielnie weryfikować prawidłowość klasyfikacji tej usługi na gruncie PKWiU przez dostawcę.

Podwykonawca – to znaczy kto

Oprócz dokonania właściwej klasyfikacji usług na gruncie PKWiU, problematyczna okazuje się również interpretacja warunku świadczenia usług jako podwykonawca. Ustawa o VAT nie zawiera bowiem definicji podwykonawcy. 17 marca 2017 r. Ministerstwo Finansów wydało objaśnienia podatkowe, w których zostało wskazane, że dokonując wykładni pojęcia „podwykonawca” należy posłużyć się definicją słownikową, zgodnie z którą „podwykonawca to firma lub osoba wykonująca pracę na zlecenie głównego wykonawcy”. Należy pamiętać, że podmiot działający na zlecenie podwykonawcy również posiada status podwykonawcy (ponieważ występuje jako podwykonawca podwykonawcy), zatem on także powinien rozliczać świadczone usługi zgodnie z zasadami odwróconego obciążenia (o ile oczywiście mieszczą się w katalogu usług wymienionych w załączniku nr 14).

Wątpliwości przedsiębiorców dotyczą również refakturowania usług. Czy w takim przypadku należy przyjąć fikcję, że refakturujący otrzymał i zarazem sam wyświadczył te usługi – a zatem podmiot, od którego je nabył działał w charakterze podwykonawcy?

Ponadto, nowe przepisy komplikują jeszcze bardziej – i tak już kłopotliwe – rozliczenia dokonywane w ramach konsorcjum. Do tej pory pojawiały się wątpliwości czy przepływy pieniężne pomiędzy konsorcjantami należy traktować jako świadczenia opodatkowane VAT. Przedsiębiorcy niejednokrotnie musieli decydować, czy kierować się w tej kwestii zdaniem sądów, które skłaniały się ku stanowisku, że rozliczenia takie pozostają poza systemem VAT, czy zdaniem organów podatkowych – które zajmowały stanowisko przeciwne. Obecnie firmy działające w ramach konsorcjum muszą rozstrzygnąć również kwestię odwróconego obciążenia. Zatem, w przypadku uznania, że rozliczenia między konsorcjantami są opodatkowane VAT, pojawia się pytanie: czy partnerzy konsorcjum działają jako podwykonawcy lidera konsorcjum? Jeżeli tak, to powinni opodatkować świadczone przez nich usługi na zasadzie odwrotnego obciążenia.

Niejasne objaśnienia

W celu rozwiania powyższych wątpliwości przedsiębiorcy działający w ramach konsorcjum mogą posiłkować się objaśnieniami podatkowymi z 17 marca 2017 r. Niemniej wskazówki Ministerstwa Finansów zawarte w objaśnieniach nie są w dużej mierze jednoznaczne. Zawarte jest w nich bowiem zastrzeżenie, iż „każde z konsorcjów ma w praktyce biznesowej indywidualny charakter” oraz że „każda usługa powinna być rozpatrywana osobno, z zachowaniem indywidualnego charakteru”.

Lakoniczne wyjaśnienia w kwestii rozliczania konsorcjów nie są jedyną rzeczą, jaką można zarzucić opublikowanym przezMINISTERSTWO FINANSÓW  objaśnieniom. Nie wyjaśniają one bowiem wielu kwestii interesujących przedsiębiorców, tj. m.in. wspomnianej wyżej kwestii refakturowania czy tzw. dostaw z montażem, w których podmiot w ramach jednolitej transakcji dokonuje zarówno dostawy towarów – opodatkowanej na zasadach ogólnych – jak i świadczenia usług budowlanych, do których może mieć zastosowanie mechanizm odwróconego obciążenia. Przedsiębiorcy, w celu uniknięcia negatywnych konsekwencji, muszą zatem albo masowo występować o wydanie interpretacji indywidualnych w ich sprawach, albo liczyć, że kolejne objaśnienia podatkowe, które obiecało wydać Ministerstwo Finansów, będą zawierały bardziej wyczerpujące wyjaśnienia. ?

Zdaniem autorki

Nowe regulacje dotyczące mechanizmu odwróconego obciążenia są powodem narastającego napięcia w branży budowlanej. Od wejścia ich w życie upłynęły już trzy miesiące, a organy podatkowe wciąż nie wyjaśniły wielu – wydawałoby się, że kluczowych dla podatników – kwestii. Sytuacja ta negatywnie przekłada się na relacje biznesowe między kontrahentami, gdyż zarówno nabywcy, jak i świadczeniodawcy usług budowlanych obawiają się negatywnych konsekwencji w przypadku niewłaściwego opodatkowania usług. Pozostałe zmiany w VAT – takie jak dodatkowa sankcja w wysokości 30 proc. kwoty zaniżenia zobowiązania podatkowego czy zaostrzenie przepisów dotyczących zwrotu podatku – także nie polepszają nastrojów wśród firm z branży budowlanej. Jak się wydaje w tej sytuacji najlepszym rozwiązaniem jest POTWIERDZENIE  prawidłowości kwalifikacji danej usługi na gruncie PKWiU oraz wystąpienie ze wspólnym wnioskiem o wydanie interpretacji indywidualnej potwierdzającej przyjęty przez strony umowy sposób rozliczania VAT. W tym zakresie warto skorzystać z pomocy doświadczonej kancelarii doradztwa podatkowego?

Artykuł został opublikowany w dodatku do dziennika Rzeczpospolita  „Dobra Firma” z dnia  12.04.2017 r.