W sprawach administracyjnych obowiązują określone zasady
2017-11-15
POSTĘPOWANIE | Organ publiczny nie powinien żądać od strony przedłożenia dowodów, które nie są konieczne do załatwienia sprawy lub takich, które organ może uzyskać sam.
Ustawa z 7 kwietnia 2017 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania administracyjnego (k.p.a.) i niektórych innych ustaw sformułowała kilka nowych zasad ogólnych w postępowaniu administracyjnym. Znaczenie zasad ogólnych w postępowaniu administracyjnym jest nie do przecenienia. To najważniejsze dyrektywy, którymi organ administracyjny musi się kierować, rozpoznając sprawę. Naruszenie zasady ogólnej przez organ administracyjny może prowadzić do wyeliminowania wydanej decyzji z obrotu prawnego. Większość nowych w k.p.a. reguł można było do tej pory wyczytać z orzecznictwa sądów administracyjnych. Orzecznictwo sądów nie ma jednak rangi prawa powszechnie obowiązującego. Wprowadzenie nowych reguł wprost do ustawy zwiększy pewność ich stosowania w postępowaniu administracyjnym.
Rozstrzyganie wątpliwości
Wśród nowych zasad k.p.a. należy wyróżnić obowiązek rozstrzygania wątpliwości prawnych i faktycznych na korzyść strony oraz zasadę przyjaznej interpretacji przepisów i nakaz rozstrzygania niedających się usunąć wątpliwości faktycznych na korzyść strony.
Obowiązek rozstrzygania wątpliwości prawnych na korzyść strony dotyczy wyłącznie tych spraw, w których obiektywnie zachodzi jaskrawa niejasność przepisów w praktyce stosowania prawa przez organy administracyjne i sądy, które różnie interpretowały te same przepisy. W sprawach dotyczących nałożenia obowiązku (np. nakazu wykonania określonej czynności) albo odebrania lub ograniczenia uprawnień (np. wywłaszczenia), niedające się usunąć wątpliwości co do prawa i okoliczności faktycznych powinny być rozstrzygane na korzyść strony. Opisane wyżej zasady nie oznaczają, że strona postępowania będzie mogła w toku postępowania zachowywać się biernie albo – co gorsza – ukrywać dowody a organ w takiej sytuacji wyda korzystną dla niej decyzję. Jak dotąd w każdej sprawie organ po wszechstronnie przeprowadzonym postępowaniu wyjaśniającym dokona swobodnej oceny dowodów. Dopiero w sytuacji, gdy wątpliwości nie dadzą się w ten sposób usunąć, istnieje obowiązek rozstrzygnięcia ich na korzyść strony. W takich przypadkach strona powinna wykazać, że w toku stosowania prawa przez organy administracyjne lub sądy lub w piśmiennictwie przepis jest różnie interpretowany. Następnie należy przedstawić spójną, logiczną i systemowo prawidłową interpretację korzystną dla strony. Zasada rozstrzygania wątpliwości prawnych na korzyść strony nie oznacza, że organ zaniecha analizy możliwych interpretacji prawnych przepisu i oceny czy zasada rozstrzygania wątpliwości na korzyść strony w ogóle znajdzie zastosowanie do konkretnej sprawy. W sprawach, w których uczestniczą strony o spornych interesach, wynik sprawy dotyczy bezpośrednio interesów osób trzecich lub stosowanie tych zasad zagrażałoby ważnemu interesowi publicznemu, wykluczone będzie ich stosowanie. Zasady rozstrzygania wątpliwości na korzyść strony nie stosuje się także w sprawach osobowych funkcjonariuszy oraz żołnierzy zawodowych. Zastosowanie wykładni niekorzystnej dla strony, mimo że powoływała się ona na zasadę przyjaznej interpretacji przepisów oraz odstąpienie od zasady z uwagi na jeden z wyjątków (np. ważny interes publiczny) wymaga szczegółowego wyjaśnienia w uzasadnieniu decyzji. Dotyczy to również sytuacji, gdy organ nie rozstrzygnął wątpliwości faktycznych na korzyść strony lub odstąpił od zastosowania tej zasady.
Chodzi o proporcje
Kolejną istotną z punktu widzenia stosowania prawa zasadą jest zasada proporcjonalności, w myśl której organ administracyjny nie powinien żądać od strony przedłożenia dowodów, które nie są konieczne do załatwienia sprawy lub takich, które organ może uzyskać sam. Organ ponadto nie powinien żądać od strony dokumentów w szczególnej formie (np. odpisu urzędowo poświadczonego), jeśli nie jest ona wprost wymagana w przepisach. Organ administracyjny nie powinien również wzywać strony do osobistego stawiennictwa, gdy inna forma kontaktu jest możliwa i wystarczająca. W konsekwencji organ nie będzie mógł wyciągnąć negatywnych dla strony konsekwencji z faktu nieprzedłożenia dokumentu, jeżeli dokument będzie mógł zostać uzyskany z akt innej prowadzonej sprawy albo z publicznego rejestru. Rolą strony lub jej pełnomocnika będzie wskazanie organowi, że dana czynność np. uzyskanie dokumentu jest zbyt uciążliwe dla strony, a dokument ten może być uzyskany przez organ we własnym zakresie. Jeżeli w sprawie potrzebny jest dokument w szczególnej formie (np. aktu notarialnego) upoważniony pracownik organu, który prowadzi postępowanie, powinien, na wniosek strony, poświadczyć przedstawiony egzemplarz dokumentu za zgodność z oryginałem i włączyć poświadczoną kopię do akt sprawy.
Utrwalona praktyka
Zasada pewności prawa i przewidywalności rozstrzygnięć organów wprowadza natomiast zakaz odstępowania bez uzasadnionej przyczyny od utrwalonej praktyki rozstrzygania spraw w takim samym stanie faktycznym i prawnym. Organ powinien w pierwszej kolejności ocenić, czy podstawowe, istotne dla rozstrzygnięcia okoliczności w danej sprawie są takie same jak w innych sprawach, w których przyjęto już utrwaloną praktykę. Strona, składając wniosek, powinna powołać się na wcześniejsze decyzje wydane w tym samym stanie faktycznym i prawnym. Organ może odstąpić od utrwalonej praktyki rozstrzygania spraw wówczas, gdy uzasadniają to ważne przyczyny. Konieczność zmiany praktyki organu może wynikać w szczególności z oczywistej niezgodności tej praktyki z prawem lub faktu, że praktyka była wynikiem przestępstwa, braku obiektywnej możliwości spełnienia oczekiwań strony lub z ważnego interesu publicznego. Przesłanka stosowania wyjątku od zasady musi zostać dokładnie i wszechstronnie uzasadniona w decyzji o odstąpieniu od dotychczasowej, utrwalonej praktyki.
Aktywna współpraca
Zasada współdziałania organów i posiedzenie w trybie współdziałania oznacza natomiast, że organy zajmujące się załatwianiem sprawy będą musiały, aktywnie współpracować ze sobą w celu pełnego wyjaśnienia sprawy. Jeśli istotne dla sprawy informacje są w dyspozycji innych organów, powinny one przekazać je za pomocą jak najprostszych środków.
Strona w toku postępowania będzie mogła zwrócić uwagę organowi, że w toku innego postępowania przekazane zostały już informacje istotne również dla tej sprawy lub wnieść o przeprowadzenie posiedzenia w trybie współdziałania, w trakcie którego wezmą udział zaangażowane w sprawę organy oraz strona.
Takie posiedzenie skróci czas załatwienia sprawy, bowiem strona uniknie składania oddzielnie pisemnie wyjaśnień kilku organom. Także organ prowadzący postępowanie w sprawach, w których wydaje rozstrzygnięcie dopiero po uzyskaniu stanowiska innego organu, może, w celu przyspieszenia uzyskania tego stanowiska, zwołać posiedzenie w trybie współdziałania. W posiedzeniu tym uczestniczyć mogą oba organy, jak również strona.
Wezwanie strony na posiedzenie nie jest obowiązkowe, chyba że udział strony może ułatwić zajęcie stanowiska.
Zdaniem eksperta
Wprowadzenie nowych zasad ogólnych do k.p.a. wpływa na skrócenie czasu oczekiwania na decyzję oraz zwiększa pewność prawa i stabilność rozstrzygnięć. Nowe przepisy zwiększają również rolę profesjonalnego pełnomocnika strony, szczególnie w tych postępowaniach, w których dotychczasowa interpretacja przepisów jest niejednolita.
Artykuł został opublikowany w dodatku do dziennika Rzeczpospolita 'Dobra Firma’ z dnia 15.11.2017 r.