• PORADNIK: PRAWO I PODATKI W FIRMIE

Zasiłek macierzyński, chorobowy i zwolnienie na nowych zasadach

• #zwolnienie
• #zasiłek macierzyński
• #chorobowy

2022-03-01

Od 1 stycznia 2022 r. weszły w życie ważne zmiany w systemie ubezpieczeń społecznych. Ich celem jest uporządkowanie i racjonalizacja systemu oraz wprowadzenie jednolitych rozwiązań w zakresie przyznawania i wypłaty świadczeń. W ocenie ustawodawcy nowe przepisy mają zmniejszyć wysokość wydatków Funduszu Ubezpieczeń Społecznych od 1,33 mld zł w 2022 r. do 1,95 mld zł w 2030 r. Łączne szacowane oszczędności w tym okresie mają wynieść ok. 14,5 mld zł. Ustawą z 24 czerwca 2021 r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. 2021 poz. 1621) dokonano kilku szczegółowych zmian w systemie ubezpieczeń społecznych.

Chorobowy i zaległości

Pierwsza zmiana dotyczy uchylenia zasady, w myśl której nieterminowe opłacenie składek powodowało ustanie dobrowolnych ubezpieczeń. Od 1 stycznia br. dana osoba podlegać będzie dobrowolnemu ubezpieczeniu emerytalnemu i rentowemu albo chorobowemu od dnia zgłoszenia do tego ubezpieczenia do dnia wyrejestrowania. Powyższa zmiana jest istotna, gdyż przedsiębiorcy będą mogli otrzymać świadczenia z ubezpieczenia chorobowego, również gdy opłacą składki po terminie. Zatem nie będą oni musieli składać wniosków o wyrażenie zgody na opłacenie składek po terminie. Podkreślić należy, iż wnioski o zgodę na opłacanie składek po terminie za okres sprzed 1 stycznia 2022 r. można będzie składać tylko do 30 czerwca 2022 r. Ponadto usunięto przeszkodę do wypłaty zasiłku w postaci zadłużenia wynoszącego maksymalnie 1 proc. minimalnego wynagrodzenia.

Okres pobytu w szpitalu

Od początku tego roku miesięczny zasiłek chorobowy za okres pobytu w szpitalu wynosi 80 proc. podstawy wymiaru zasiłku. Zmianę tę należy ocenić na korzyść, ponieważ do końca ubiegłego roku miesięczny zasiłek chorobowy za okres pobytu w szpitalu wynosił 70 proc. podstawy wymiaru zasiłku, a za okres pobytu w szpitalu – od 15. do 33. dnia niezdolności do pracy w roku kalendarzowym w przypadku pracownika, który ukończył 50. rok życia – 80 proc. podstawy wymiaru zasiłku. Od 1 stycznia 2022 r. miesięczny zasiłek chorobowy przysługuje w wysokości 80 proc. podstawy wymiary zasiłku bez względu na to, czy osoba jest hospitalizowana czy przebywa w domu.

Ustalenie podstawy

Kolejna zmiana dotyczy ustalania wymiaru zasiłku. Do końca ubiegłego roku podstawę wymiaru zasiłku obliczało się na nowo, jeżeli w pobieraniu zasiłków wystąpiła przerwa wynosząca co najmniej trzy miesiące kalendarzowe. Po zmianach podstawa wymiaru zasiłku będzie ustalana na nowo, jeśli między okresami pobierania zasiłków wystąpi przerwa wynosząca co najmniej jeden miesiąc kalendarzowy. Innymi słowy, jeżeli między okresami pobierania zasiłków (bez względu na ich rodzaj) nie było przerwy albo przerwa była krótsza niż miesiąc kalendarzowy, podstawa wymiaru nie będzie obliczona na nowo.

Okresy po nowemu

W stanie prawnym do 31 grudnia 2021 r. do okresu zasiłkowego wliczało się wszystkie nieprzerwane okresy niezdolności do pracy, nawet jeżeli niezdolność do pracy była spowodowana różnymi przyczynami. W przypadku przerw w niezdolności do pracy do okresu zasiłkowego wliczało się okres niezdolności do pracy przypadający przed przerwą, o ile niezdolność spowodowana była tą samą przyczyną, a przerwa nie przekracza 60 dni. Przerwa w niezdolności do pracy i zachorowania po przerwie z innej przyczyny (trwającej nawet 1 dzień) oznaczały powstanie prawa do nowego okresu zasiłkowego.

Rewolucyjna zmiana zakłada, iż obecnie okres zasiłkowy uniezależniony jest od tego, czy przyczyna niezdolności do pracy występująca przed przerwą i po przerwie jest ta sama. Do okresu zasiłkowego wliczane są okresy poprzednich niezdolności do pracy, jeżeli przerwa pomiędzy ustaniem poprzedniej a powstaniem ponownej niezdolności do pracy nie przekroczy 60 dni, niezależnie od przyczyny. Natomiast do okresu zasiłkowego nie są wliczane okresy niezdolności do pracy przypadające przed przerwą nie dłuższą niż 60 dni, jeżeli po przerwie niezdolność do pracy wystąpiła w trakcie ciąży.

Zmiana ta ma istotne znaczenie, ponieważ zasiłek chorobowy od 1 stycznia 2022 r. może wynieść maksymalnie 182 dni (nie ma znaczenia przyczyna niezdolności do pracy przed i po przerwie). Oznacza to, że gdy osoba ubezpieczona w ciągu 60 dni zachoruje na inną chorobę, okres tej niezdolności do pracy zostanie zaliczony do poprzedniego okresu zasiłkowego i do limitu 182 dni. Zmiana ta może ograniczyć prawo do pobierania świadczeń chorobowych, bowiem po upływie 182 dni pobierania zasiłku chorobowego zasiłek ten nie będzie już przysługiwać. Pracownikowi pozostanie jedynie możliwość wystąpienia z wnioskiem o zasiłek rehabilitacyjny, który w ramach nowelizacji przepisów nie uległ zmianie.

Po ustaniu ubezpieczenia

Skróceniu do 91 dni uległ okres pobierania zasiłku chorobowego z tytułu niezdolności do pracy przypadający po ustaniu ubezpieczenia. Nie będzie to jednak dotyczyć niezdolności do pracy spowodowanej gruźlicą, występującej w czasie ciąży lub powstałej wskutek poddania się niezbędnym badaniom lekarskim przewidzianych dla kandydatów na dawców komórek, tkanek i narządów oraz zabiegowi pobrania komórek, tkanek i narządów. Z punktu widzenia racjonalizacji wydatków publicznych zmiana ta jest korzystna, gdyż do końca 2021 r. zasiłek chorobowy po ustaniu ubezpieczenia przysługiwał na zasadach ogólnych, tj. za cały okres zasiłkowy (182 dni lub 270 dni).

Śmierć pracodawcy

Doszło także do rozszerzenia grupy osób uprawnionych do zasiłku macierzyńskiego i zasiłku w wysokości zasiłku macierzyńskiego. Dotyczy to osób, które z przyczyn od siebie niezależnych (tj. śmierci pracodawcy) utraciły prawo do ubezpieczenia chorobowego i urodziły dziecko po ustaniu tego ubezpieczenia. Od 1 stycznia 2022 r. prawo do zasiłku macierzyńskiego oraz do zasiłku w wysokości zasiłku macierzyńskiego przysługuje w razie śmierci pracodawcy, co w poprzednio obowiązujących przepisach nie miało miejsca. Zatem kobiety w ciąży, które utracą umowę w związku ze śmiercią pracodawcy, będą traktowane tak samo jak te, których pracodawca uległ likwidacji lub popadł w upadłość.

Ustawodawca ujednolicił terminy wypłaty świadczeń krótko- i długoterminowych, które od stycznia 2022 r. mają być wypłacane na bieżąco po stwierdzeniu uprawnień. Wypłata winna nastąpić w terminie 30 dni od dnia wyjaśnienia ostatniej okoliczności niezbędnej do ustalenia prawa do zasiłku. Zmiana ta może spowodować wydłużenie okresu oczekiwania na wypłatę z ZUS. Dotychczas obowiązujące przepisy przewidywały, że ZUS wypłacał zasiłki na bieżąco po stwierdzeniu uprawnień – nie później niż w ciągu 30 dni od daty złożenia dokumentów niezbędnych do stwierdzenia uprawnień do zasiłków.

Nowe sposoby odzyskiwania należności

ZUS będzie mógł potrącić zadłużenie płatnika składek ze świadczeń z ubezpieczeń społecznych wypłacanych przez Zakład. Zmiana ta ma na celu usprawnienie odzyskiwania należności z tytułu składek, ale przy zminimalizowaniu, względem zobowiązanego, kosztów dochodzenia. Warto przypomnieć, iż już od 18 września 2021 r. organ rentowy może dochodzić nienależnie pobranych świadczeń również w trybie egzekucji sądowej.

Obowiązki płatników

Od 1 stycznia 2023 r. każdy płatnik składek ma obowiązek założyć i utrzymywać profil informacyjny na PUE ZUS i przekazać Zakładowi swój adres elektroniczny. W przypadku gdy płatnik składek nie dopełni tego obowiązku do dnia 30 grudnia 2022 r., profil zostanie założony przez ZUS. W obecnym stanie prawnym zwolnieni z tego obowiązku są pracodawcy zatrudniający do pięciu osób.