Biegły doraźnie i w konkretnej sprawie
2021-09-30
Przed dopuszczeniem dowodu z opinii specjalisty, który nie jest wpisany na listę biegłych sądowych, sąd powinien się upewnić, że posiada on rzeczywiste i potwierdzone kwalifikacje.
„Doktor nie podejmie się sporządzenia opinii w niniejszej sprawie z uwagi na to, że w wiadomościach słyszał, że kiedy biegły popełni błąd w opinii, to grozi mu odpowiedzialność karna” – taki zapis znalazł się w notatce urzędowej jednego z pracowników sądów, który próbował skontaktować się z biegłym wyznaczonym przez sąd do konkretnej sprawy. W tej samej sprawie inny lekarz odmówił sporządzenia opinii zasłaniając się faktem, że nie jest on biegłym sądowym.
Czy biegły może odmówić sporządzenia opinii i czy do jej przedłożenia sąd może wezwać wyłącznie biegłego wpisanego na listę biegłych sądowych?
Na wezwanie sądu
Zgodnie z art. 278 § 1 kodeksu postępowania cywilnego „w wypadkach wymagających wiadomości specjalnych sąd po wysłuchaniu wniosków stron co do liczby biegłych i ich wyboru może wezwać jednego lub kilku biegłych w celu zasięgnięcia ich opinii”.
Przepis ten nie budzi wątpliwości. Sądy często go stosują w sytuacji konieczności zasięgnięcia wiedzy specjalistycznej w danej dziedzinie.
Co do zasady, opinie sporządzane są przez biegłych wpisanych na listę biegłych sądowych. Zdarzają się jednak sytuacje, gdy np. konieczne jest zasięgnięcie wiadomości specjalnych z wąskiej dziedziny naukowej, w której biegli z listy biegłych sądowych się nie specjalizują. W takich wypadkach, a także w innych uzasadnionych, sąd może zasięgnąć opinii osoby, która nie jest wpisana na listę biegłych sądowych. Taka osoba nosi nazwę biegłego „ad hoc” – działającego doraźnie oraz w konkretnej sprawie – „ad casum”.
W orzecznictwie wskazuje się, że na sądzie spoczywa obowiązek sprawdzenia kwalifikacji osoby powołanej w charakterze biegłego. Nie dotyczy to biegłego sądowego, którego kwalifikacje zostały sprawdzone przed dokonaniem wpisu na listę biegłych sądowych.
Zgodnie z § 12 rozporządzenia ministra sprawiedliwości z 24 stycznia 2005 r. w sprawie biegłych sądowych (DzU nr 15, poz. 133), biegłym może być ustanowiona osoba, która:
1) korzysta z pełni praw cywilnych i obywatelskich,
2) ukończyła 25 lat życia,
3) posiada teoretyczne i praktyczne wiadomości specjalne w danej gałęzi nauki, techniki, sztuki, rzemiosła, a także innej umiejętności, dla której ma być ustanowiona,
4) daje rękojmię należytego wykonania obowiązków biegłego,
5) wyrazi zgodę na ustanowienie jej biegłym.
Gdy biegły nie jest wpisany na listę biegłych sądowych, to przed dopuszczeniem dowodu z jego opinii sąd powinien się upewnić się, że posiada on rzeczywiste i potwierdzone kwalifikacje, a także specjalistyczną wiedzę w danej dziedzinie. Opinia wydana przez biegłego ad hoc ma przy tym taką samą wartość dowodową, co opinia stałego biegłego sądowego.
Odebrane przyrzeczenie
W kontekście biegłego ad hoc ważny jest przepis art. 282 k.p.c., z którego wynika konieczność odebrania przez sąd przyrzeczenia złożonego przez biegłego. Natomiast, zgodnie z § 12 tego artykułu: „Od biegłego wpisanego na listę biegłych sądowych nie odbiera się przyrzeczenia. Biegły taki powołuje się na przyrzeczenie złożone przy ustanowieniu go w tym charakterze”.
Wydający opinię
Bezsporne w orzecznictwie pozostaje, że biegłym sądowym może być wyłącznie osoba fizyczna, a nie osoba prawna. Poza osobami fizycznymi, zgodnie z art. 290 k.p.c., opinię na zlecenie sądu mogą wykonywać instytuty naukowe lub naukowo-badawcze.
Ciekawym orzeczeniem w kontekście biegłego ad hoc jest wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z 28 maja 2013 r.
(I ACa 124/13), w którym to sąd zauważył, iż: „osoba mająca z racji posiadania wiadomości specjalnych spostrzeżenia niedostępne dla innych osób (np. lekarz leczący chorego), powinna być z reguły przesłuchana w charakterze świadka, a funkcję biegłego należy powierzyć innej osobie, która nie zetknęła się poprzednio z faktami istotnymi dla rozstrzygnięcia sprawy”.
Prawo odmowy
Poza oczywistymi regulacjami kodeksowymi wskazującymi, czy biegły ad hoc może odmówić sporządzenia opinii, skoro w przeciwieństwie do stałego biegłego z listy sądowej nie wyrażał uprzednio zgody na ustanowienie go biegłym, to zarówno stałych biegłych sądowych, jak i biegłych ad hoc, obowiązuje art. 280 k.p.c. Zgodnie z nim: „Osoba wyznaczona na biegłego może nie przyjąć włożonego na nią obowiązku z przyczyn, jakie uprawniają świadka do odmowy zeznań, a ponadto z powodu przeszkody, która uniemożliwia jej wydanie opinii”.
Z odesłania do art. 261 k.p.c. (przepis dotyczący świadka) wynika, że biegłego obejmują zarówno ograniczenia uzasadniające odmowę złożenia zeznań z przyczyn wskazanych w § 1 tego artykułu, a także prawo do odmowy odpowiedzi na poszczególne pytania.
W zakresie drugiej z przesłanek w piśmiennictwie wskazuje się, iż nie są wystarczającą przeszkodą, by odmówić wykonania opinii, istniejące trudności, ale jest nią wykazana niemożliwość spełnienia wymaganych przez sąd czynności z uwzględnieniem ich pracochłonności i terminu wykonania (Żyznowski Tadeusz [w]. Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz. Tom I. Artykuły 1-366 pod red. Wiśniewski Tadeusz, opublikowano: WKP 2021).
Nieuzasadniona odmowa wydania opinii wiąże się natomiast z możliwością nałożenia przez sąd grzywny na biegłego.
Samodzielna ocena
Osoba wyznaczona na biegłego sądowego musi dokonać samodzielnej oceny, czy przyczyna odmowy jest uzasadniona. Jako taką można wskazać okoliczności o charakterze:
– osobistym dotyczące danego biegłego, np. długotrwała choroba, przejście na emeryturę,
– technicznym, np. brak odpowiedniego sprzętu do badań, brak możliwości czasowych z uwagi na inne zobowiązania biegłego,
– związanych z konkretną sprawą, np. niewystarczający do sporządzenia opinii materiał dowodowy.
Biegły ad hoc może również wykazywać, iż nie posiada określonego poziomu wiedzy i kompetencji pozwalającej na uznanie go za specjalistę w danej dziedzinie.
Odmowa biegłego sporządzenia zleconej przez sąd opinii za każdym razem powinna być rozpatrywana przez pryzmat indywidualnych okoliczności danej sprawy.
Monika Kotula radca prawny Kancelaria Radców Prawnych Hryniów, Łebek i Partnerzy
Biegłemu nie przysługuje zażalenie na postanowienie sądu odmawiające zwolnienia go od wykonywania obowiązku biegłego (por. postanowienie Sądu Najwyższego z 15 lipca 1969 r., II CZ 78/69). W razie skazania go na grzywnę z tego powodu przysługuje mu jednak zażalenie. W ramach kontroli instancyjnej może więc powoływać argumenty przemawiające za tym, iż odmowa zwolnienia go z pełnienia obowiązków biegłego w danej sprawie była nieprawidłowa.
Artykuł został opublikowany w internetowym i papierowym wydaniu dziennika ,,Rzeczpospolita”
