Czy żołnierz zwolniony z zawodowej służby wojskowej otrzyma dwie odprawy?
2023-02-13
Czy pracownikowi przysługuje odprawa emerytalna, jeżeli przed podjęciem pracy otrzymał odprawę z tytułu zwolnienia go z zawodowej służby wojskowej.
Przed pytaniem tym stają pracodawcy, do których wystąpiono o wypłatę odprawy emerytalnej, w sytuacji gdy ich pracownik otrzymał wcześniej odprawę wojskową. I choć problem ten rozważany był w licznych orzeczeniach Sądu Najwyższego – wciąż budzi wątpliwości.
Wątpliwości te dotyczą m.in. charakteru wcześniej wypłaconej odprawy na podstawie ustawy z dnia 30 czerwca 1970 r. o służbie wojskowej żołnierzy zawodowych (następnie ustawy z dnia 11 września 2003 r. o służbie wojskowej żołnierzy zawodowych, a obecnie ustawy z dnia 11 marca 2022 r. o Obronie Ojczyzny), czy wyłącza ona prawo do odprawy emerytalnej, o jakiej mowa w art. 92 (1) Kodeksu Pracy, a także czy warunkiem uznania prawa do tej odprawy jest nabycie prawa do emerytury w rozumieniu powszechnie obowiązujących przepisów, tj. w rozumieniu ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.
Przede wszystkim wskazać należy, że na przestrzeni lat doszło do zmian w prawie materialnym. W związku z nowelizacją Kodeksu pracy dokonaną ustawą z dnia 2 lutego 1996 r. o zmianie ustawy – Kodeks pracy oraz o zmianie niektórych ustaw, wprowadzono do Kodeksu pracy art. 92(1), ustanawiający prawo pracownika do odprawy emerytalno-rentowej, gdy traci swój status pracowniczy w związku z przejściem na rentę lub emeryturę, mocą której odprawa stała się powszechnym świadczeniem w prawie pracy. W związku z tym na tle tej regulacji ukształtowało się współczesne orzecznictwo Sądu Najwyższego, niekoniecznie jednolite (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11.02.2021 r., II PSKP 9/21).
Odprawa emerytalna a odprawa z tytułu zwolnienia ze służby wojskowej
Sąd Najwyższy wielokrotnie zwracał uwagę na odmienny charakter i cel, jakiemu służy odprawa emerytalna i odprawa w związku ze zwolnieniem z zawodowej służby wojskowej.
Już w uchwale z dnia 31.05.1989 r., III PZP 52/88, Sąd Najwyższy wskazał, że odprawa emerytalna ma charakter świadczenia socjalnego związanego z przejściem na emeryturę lub rentę i ma na celu ułatwienie pracownikowi przystosowanie się do nowych warunków, natomiast odprawa pieniężna przysługująca żołnierzowi zwolnionemu ze służby odrywa się od przyczyny zaprzestania służby i nie oznacza braku przyszłej aktywności zawodowej.
Także obecnie przyjmuje się, że odprawa przyznawana w związku z zakończeniem służby wojskowej (nawet jeżeli jej zakończenie wiązało się z nabyciem uprawnień emerytalnych), nie jest w istocie odprawą emerytalną tożsamą z przewidzianą w art. 92 (1) § 1 Kodeksu Pracy.
Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 9 grudnia 2015 r., I PK 1/15, wskazał, że żołnierz zawodowy nie jest pracownikiem, a odprawa przewidziana w art. 84 ustawy z 1970 r. o służbie wojskowej żołnierzy zawodowych w związku z art. 17 ustawy z 1974 r. o uposażeniu żołnierzy w brzmieniu obowiązującym przed 1 lipca 2004 r., nie jest świadczeniem ze stosunku pracy, do którego prawo zostało ustanowione w art. 92 (1) § 1 Kodeksu Pracy.
W konsekwencji otrzymanie odprawy przysługującej z tytułu zwolnienia ze służby wojskowej, niezależnie od charakteru tego świadczenia, nie wyłącza – na podstawie art. 92 (1) § 2 Kodeksu Pracy – prawa do odprawy emerytalnej przysługującej pracownikowi z tytułu ustania stosunku pracy w związku z przejściem na emeryturę i związanej z tym utraty statusu pracownika.
To zaś oznacza, że otrzymanie przez żołnierza zawodowego zwolnionego ze służby wojskowej odprawy, nie pozbawia go prawa do odprawy emerytalnej przysługującej pracownikowi w związku z przejściem na emeryturę.
Związek między ustaniem stosunku pracy a przejściem na emeryturę
W wyroku z dnia 11 lutego 2021 r. w sprawie o sygn. akt II PSKP 9/21, Sąd Najwyższy wskazał, że: ,,(…) o ile początkowo interpretowano, że nie uzyska prawa do odprawy pracownik, który pobierał już emeryturę w okresie zatrudnienia (…) o tyle te stanowisko uległo zmianie, poczynając już od 1993 r. (…) W kolejnych etapach (…) przyjęto już, że odprawa (…) przysługuje, jeżeli rozwiązanie stosunku pracy nastąpiło w związku z przejściem pracownika na emeryturę, choćby ją wcześniej pobierał. W rezultacie akcent kładzie się na zmianę statusu z emeryta – pracownika na wyłącznie emeryta, pozostawiając poza obszarem wykładni zależności czasowe i przyczynowe’’.
A zatem: ,,«Związek» przewidziany w art. 92(1) KP, a w konsekwencji i «przejście», o którym mowa (…) istnieje nie tylko wtedy, gdy nabycie uprawnień emerytalnych lub rentowych następuje po rozwiązaniu stosunku pracy, ale także, gdy je poprzedza’’ (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 6.06.2000 r., I PKN 700/99).
Nowelizacja z 1996 r. spowodowała, że stracił na aktualności pogląd, zgodnie z którym: warunkiem koniecznym do nabycia prawa do odprawy emerytalnej jest przejście na emeryturę z powszechnego systemu ubezpieczeń społecznych, wobec czego uprawnienie do odprawy emerytalnej nie powstanie w związku z przejściem na emeryturę wojskową. Na gruncie późniejszego orzecznictwa przyjmuje się, że art. 92 (1) § 1 Kodeksu Pracy nie uzależnia prawa do odprawy od przejścia na emeryturę z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 29.09.2021 r., II PSKP 48/21 i cytowane w nim orzeczenia).
„Radca prawny Izabela Rutkowska dołączyła do Kancelarii ,,SK Lawyers’’ we wrześniu 2022 r. Jest absolwentką Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego oraz członkiem Okręgowej Izby Radców Prawnych w Warszawie. Specjalizuje się w sprawach cywilnych i gospodarczych. Posiada szerokie doświadczenie w stosowaniu prawa oraz wiedzę z praktyki orzeczniczej zdobyte na stanowisku asystenta sędziego sądu rejonowego oraz okręgowego, a także w ramach szkoleń organizowanych przez Krajową Szkołę Sądownictwa i Prokuratury. Autorka opinii prawnych, analiz i opracowań m.in. z zakresu prawa pracy w ramach bieżącej obsługi prawnej.”
