Firmie rodzinnej łatwiej będzie przetrwać

2018-11-05

Jednym z wyzwań stojących przed firmami rodzinnymi jest sukcesja pokoleniowa. W obecnym stanie prawnym wraz ze śmiercią przedsiębiorcy będącego osobą fizyczną kończy się bowiem byt prawny przedsiębiorstwa jako całości. Pojawiają się problemy z posługiwaniem się firmą zmarłego, z dostępem do jego rachunku, a także z przejęciem praw i obowiązków zmarłego. Odpowiedzią na te problemy ma być ustawa z 5 lipca 2018 r. o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej, która wejdzie w życie 25 listopada 2018 r. Ma ona zapewnić warunki do zachowania ciągłości przedsiębiorstwa w okresie zarządu sukcesyjnego, a więc do czasu ustalenia następców prawnych zmarłego i rozstrzygnięcia o losach jego przedsiębiorstwa.

Istotą nowej regulacji jest to, aby w razie śmierci przedsiębiorcy – osoby fizycznej wpisanej do CEIDG, działającej indywidualnie lub w formie spółki cywilnej – przedsiębiorstwo przetrwało. Celem nowych przepisów jest także to, aby następcy prawni zmarłego mieli czas na podjęcie decyzji co do kontynuacji działalności przedsiębiorstwa i na dopełnienie związanych z tym formalności. Ma to być realizowane przy pomocy nowej instytucji – zarządu sukcesyjnego, wykonywanego przez zarządcę sukcesyjnego. Zapewniona ma być też ochrona praw osób trzecich, związanych z prowadzeniem takiego przedsiębiorstwa. Ustawa wprowadza więc zmiany do wielu istotnych ustaw z zakresu szeroko pojętego prawa cywilnego, administracyjnego, podatkowego czy prawa pracy.

Uprawnienia zarządcy

Zarządca sukcesyjny będzie powoływany jeszcze za życia albo już po śmierci przedsiębiorcy. Możliwe stanie się, by udzielona przez przedsiębiorcę prokura przekształciła się w uprawnienia zarządcy sukcesyjnego. Zarządca sukcesyjny będzie wykonywał prawa i obowiązki zmarłego przedsiębiorcy z jego działalności gospodarczej. Będzie zobowiązany do prowadzenia przedsiębiorstwa „w spadku” do czasu zakończenia formalności spadkowych (zasadniczo nie dłużej niż dwa lata).

Będzie więc zarządzał tym przedsiębiorstwem w imieniu własnym, lecz na rachunek następców prawnych przedsiębiorcy i ze skutkiem w ich majątku. Będzie mógł zaciągać zobowiązania, wykonywać czynności związane z zatrudnieniem, zawierać, wykonywać i rozwiązywać umowy. Będzie także mógł dysponować rachunkiem bankowym przedsiębiorcy i regulować zobowiązania związane z funkcjonowaniem przedsiębiorstwa. Będzie również mógł brać udział w postępowaniach cywilnych, administracyjnych i podatkowych, przed sądami administracyjnymi oraz w postępowaniach pozasądowych w sprawach dotyczących przedsiębiorstwa.

Kontynuacja działalności

Celem ma być umożliwienie kontynuacji działalności przedsiębiorstwa zmarłego przedsiębiorcy. Zasadniczo zatem umowy cywilne mają nie wygasać ze śmiercią przedsiębiorcy. Możliwa też będzie kontynuacja stosunków pracy. A w razie ich wygaśnięcia pracownicy będą mieli pierwszeństwo w zatrudnieniu. Możliwe będzie przeniesienie na następców prawnych przedsiębiorcy praw i obowiązków administracyjnych z koncesji, zezwoleń licencji i pozwoleń, związanych z przedsiębiorstwem (albo ich tymczasowe wykonywanie przez zarządcę sukcesyjnego), a także korzystanie z przyznanej zmarłemu pomocy publicznej i kontynuacja pracowniczych programów emerytalnych.
Możliwe będzie również korzystanie z numeru NIP zmarłego przedsiębiorcy przez czas sprawowania zarządu sukcesyjnego. Ponadto w zakresie niektórych podatków – np. VAT, podatku dochodowego (PIT), czy akcyzy – zostanie wprowadzony nowy rodzaj podatnika, tj. przedsiębiorstwo w spadku. Zyska ono podmiotowość w zakresie tych podatków, podobnie jak spółka cywilna. Możliwa więc będzie ciągłość rozliczeń podatkowych przedsiębiorstwa w spadku w tym zakresie. W razie ustanowienia zarządu sukcesyjnego przedsiębiorstwo w spadku wstąpi w majątkowe prawa i obowiązki zmarłego związane z prowadzoną działalnością gospodarczą, przewidziane w prawie podatkowym, w tym w prawa nabyte przez zmarłego na podstawie wydanych dla niego decyzji.

Możliwe stanie się zatem m.in. zaliczenie do kosztów uzyskania przychodów kwot wydatkowanych przez przedsiębiorcę, odliczenie poniesionej przez niego straty, kontynuacja rozpoczętej amortyzacji oraz korzystanie przez zarządcę sukcesyjnego z interpretacji podatkowych uzyskanych przez przedsiębiorcę. Zarządca sukcesyjny będzie mógł też np. wykonywać prawa przedsiębiorstwa wynikające z decyzji o rozłożeniu na raty albo o odroczeniu terminu płatności podatku lub zaległości podatkowej.

Przedsiębiorstwo w spadku sporządzi wykaz składników majątku na dzień otwarcia spadku. Będzie też kontynuować prowadzoną przez przedsiębiorcę ewidencję środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych, a także podatkową księgę przychodów i rozchodów lub księgi rachunkowe przedsiębiorcy.

VAT i podatek dochodowy

Przedsiębiorstwo w spadku będzie podatnikiem VAT uważanym za kontynuującego prowadzenie działalności gospodarczej zmarłego przedsiębiorcy.

Poza tym, do końca roku podatkowego, w którym zmarł przedsiębiorca, nie zmienią się zasady dotyczące obowiązku podatkowego przedsiębiorstwa w spadku. Dochody przedsiębiorstwa w spadku będą więc opodatkowane na zasadach ogólnych przy zastosowaniu skali podatkowej lub jednolitej 19-proc. stawki podatku albo w formie ryczałtu od przychodów ewidencjonowanych lub karty podatkowej. W kolejnym roku podatkowym będzie można wybrać inną formę opodatkowania, ewentualnie zrezygnować z prowadzenia ksiąg rachunkowych – zgodnie z zasadami obowiązującymi osoby fizyczne. Przedsiębiorstwo w spadku będzie też płatnikiem podatku dochodowego od osób fizycznych od wypłat lub świadczeń na rzecz osób fizycznych.

Zobowiązania i zwolnienia

W znowelizowanych przepisach ordynacji podatkowej potwierdzono, że przedsiębiorstwo w spadku będzie odpowiadało całym swoim majątkiem za podatki wynikające z zobowiązań podatkowych zmarłego przedsiębiorcy. Wskazano też, że zarządca sukcesyjny będzie odpowiadał solidarnie ze spadkobiercami / zapisobiercami windykacyjnymi lub małżonkiem posiadającym udział w przedsiębiorstwie w spadku całym swoim majątkiem za zaległości podatkowe związane z działalnością przedsiębiorstwa w spadku. Odpowiedzialność ta będzie jednak subsydiarna. Egzekucja z majątku zarządcy sukcesyjnego będzie zatem prowadzona dopiero, gdy bezskuteczna okaże się egzekucja z majątku przedsiębiorstwa w spadku i ww. osób. Wspomniana odpowiedzialność będzie obejmować zaległości podatkowe z tytułu zobowiązań, których termin płatności upływał w czasie pełnienia funkcji zarządcy sukcesyjnego. Analogicznie jest u członków zarządu.
Wprowadzono także zwolnienie z podatku od spadków i darowizn z tytułu nabycia przedsiębiorstwa przez osoby, które będą je prowadziły przez co najmniej dwa lata, nawet jeśli nie są spokrewnione ze zmarłym przedsiębiorcą. Analogicznie będzie, gdy przedsiębiorstwo zostanie wniesione jako wkład do spółki, a objęte w zamian udziały lub akcje nie zostaną zbyte przed upływem dwóch lat. Jest to istotne wsparcie przy braku sukcesora w kręgu najbliższej rodziny. ℗

Zdaniem autorki:

Sukcesję można będzie świadomie zaplanować.
Dzięki ustawie o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorcy, którzy są osobami fizycznymi, będą mogli świadomie zaplanować sukcesję. Ale nawet jeśli tego nie zrobią, to ich przedsiębiorstwo będzie mogło jakiś czas przetrwać. Do przejmowania i prowadzenia takich przedsiębiorstw ma zachęcić zwolnienie z podatku od spadków i darowizn. Ustawa nie likwiduje jednak wszystkich problemów. Wciąż brakuje rozwiązań umożliwiających następcom prawnym bezpośrednie przejęcie przedsiębiorstwa zmarłego. Uzyskali oni jedynie czas na decyzję i załatwienie formalności. Ale w pewnych sytuacjach w tym okresie pracownicy czy kontrahenci pozostawać będą w niepewności co do losu przedsiębiorstwa w spadku i swojego z nim związania. Poza tym, ze względu na obszerność i złożoność zmian stosowanie nowych przepisów może być utrudnione. Niemniej, przyjęcie ustawy o zarządzie sukcesyjnym to krok w dobrą stronę.

podstawa prawna: ustawa z 5 lipca 2018 r. o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej (DzU z 2018 r. poz. 1629)

Artykuł ukazał się w dzienniku „Rzeczpospolita” w dniu 05-11-2018r.