Inteligentne kontrakty mają plusy i minusy
2022-05-27
Sam smart contracts nie musi stanowić oddzielnego typu umowy, a jedynie narzędzie umożliwiające jej zawarcie.
Współautorem tekstu jest Martyna Dobkowska
Pandemia przyspieszyła postęp w zakresie nowych rozwiązań technologicznych, w tym sposobów zawierania umów przez internet, w szczególności za pomocą technologii blockchain, tj. smart contracts. Jednak tzw. inteligentne kontrakty, cechujące się samorealizacją, w dalszym ciągu nie posiadają swoistej regulacji w polskim ustawodawstwie. Ze względu na ich specyficzną formę oraz rodzaj wydaje się jednak, iż odpowiednie stosowanie przepisów obecnie obowiązującego prawa jest niewystarczające i nie pozwala na udzielenie jednoznacznych odpowiedzi na związane z tym zagadnienia prawne. Definiując pojęcie smart contract, należy wskazać, że jest to inteligentny kontrakt będący programem komputerowym, mający na celu automatyczne wykonywanie, kontrolowanie oraz dokumentowanie istotnych zdarzeń i działań zgodnie z warunkami zawartego kontraktu. Działanie inteligentnego kontraktu oparte jest w całości na technologii blockchain, która pozwala na jego samowykonalność.
Sama technologia blockchain stanowi tzw. łańcuch bloków, służący do przechowywania oraz przesyłania informacji o transakcjach zawartych w internecie. Informacje te zostają ułożone w postaci następujących po sobie bloków, „paczek”, danych. Z uwagi na to, iż główną cechą blockchain jest utrzymanie wspólnej i zbiorowej księgi rachunkowej transakcji w cyfrowej postaci, rozproszonej po sieci, pozwala to na łatwą weryfikację historii danej transakcji i ustalenie ostatniego jej odbiorcy.
Intencją wykorzystywania technologii blockchain w postaci smart contracts jest dokonywanie bezpiecznych transakcji, bez konieczności ingerencji podmiotów trzecich, przykładowo przy kupnie nieruchomości. Schemat funkcjonowania tych umów polega bowiem na tym, iż strony takiego kontraktu kreują wszystkie warunki umowy, które następnie zapisywane są w kodzie i przechowywane w blockchain, przy czym pozwalają na ich samorealizację i zapewnienie znacznego bezpieczeństwa przy jej wykonaniu.
Wobec braku legalnej definicji smart contracts w polskim ustawodawstwie trudno jest ustalić, czy inteligentne kontrakty należy kwalifikować do typów umów czy sposobów ich wykonania. Wydaje się jednak, iż sam inteligentny kontrakt nie musi stanowić oddzielnego typu umowy, a jedynie narzędzie umożliwiające zawarcie konkretnej umowy i zapewnienie jej wykonania. Przykładem jest wykorzystanie smart contracts do sprzedaży lub kupna nieruchomości. W dalszym ciągu mamy bowiem do czynienia z typem umowy sprzedaży, niemniej jej realizacja za pomocą blockchain różni się od tej zawieranej w tradycyjnej wersji. Ta pierwsza pozwala na realizację umowy bez udziału pośredników np. notariusza, podczas gdy zawarcie tej umowy w tradycyjnej formie wymaga jego zaangażowania, zgodnie z charakterem umów sprzedaży nieruchomości.
Problematyczna pozostaje również forma oświadczenia woli złożonego w postaci zapisu na łańcuchu bloków. Wprawdzie zgodnie z art. 60 k.c. wola osoby dokonującej czynności prawnej może być wyrażona przez każde zachowanie się tej osoby, które ujawnia jej wolę w sposób dostateczny, w tym również w postaci elektronicznej. Ponadto zgodnie z art. 772 k.c. do zachowania dokumentowej formy czynności prawnej wystarcza złożenie oświadczenia woli w postaci dokumentu, w sposób umożliwiający ustalenie osoby składającej oświadczenie. Powyższe oznacza, iż do zachowania formy dokumentowej wystarczające jest ustalenie tożsamości osoby, składającej oświadczenie woli w postaci zapisu na łańcuchu bloków. Ustalenie takiej informacji jest możliwe, gdyż oświadczenia składane w blockchain są kryptograficznie przyporządkowane do określonych kont użytkowników. Niemniej do zawarcia pewnych typów umów wymagana jest forma pisemna, której zastosowanie w technologii blockchain mierzy się z problemami natury prawnej i technicznej. Zapis na łańcuchu bloków nie jest bowiem tożsamy z podpisem kwalifikowanym, a sam blockchain obecnie nie daje możliwości podpisywania transakcji takiego rodzaju podpisem.
W kontekście ochrony danych osobowych, warto pochylić się nad kwestią niezbędności danych oraz mechanizmem usuwania lub ukrywania danych przy ich nabywaniu. Ze względu na nieodwracalność transakcji zawartych w łańcuchu bloków, podczas tworzenia samorealizującego się kontraktu należy pamiętać o przekazaniu wszystkich niezbędnych danych oraz ustaleniu zasad zapominania danych w przypadku spełnienia się danego warunku kontraktu.
Zastosowanie smart contracts bez wątpienia posiada zarówno swoje plusy i minusy. Transakcje zawierane przy wykorzystaniu blockchain są bowiem nieodwracalne, a więc niezgodność pomiędzy treścią smart contract a intencją strony może doprowadzić do negatywnych skutków majątkowych. Jednak wydaje się, iż z uwagi na nieustanny rozwój technologii, warto pochylić się nad wprowadzeniem pewnych regulacji prawnych dotyczących odpowiedniego korzystania ze smart contracts, które z pewnością przyczyniłyby się do wzrostu ich zastosowania.
