Jak skorzystać z rękojmi, gdy kupiona maszyna ma wady?
2023-07-05
Każdą zauważoną wadę należy niezwłocznie zgłosić sprzedającemu, natomiast ustalony następczo charakter tej wady kształtować będzie rodzaj przysługujących kupującemu uprawnień.
Rękojmią nazywamy odpowiedzialność podmiotu zobowiązanego za wady rzeczy. Sprzedający maszynę jest bowiem odpowiedzialny względem kupującego, jeżeli zakupiona rzecz (maszyna) ma wadę fizyczną lub prawną. Wadami fizycznymi naturalnie określać będziemy wady dotyczące materialnych aspektów maszyny. Za wadę fizyczną należy rozumieć każdą niezgodność maszyny z umową pisemną lub ustnymi ustaleniami poczynionymi między stronami.
Należy pamiętać, że wada fizyczna to nie tylko brak istotnej części maszyny lub widoczny gołym okiem defekt. Wada może między innymi polegać również na braku właściwości, którą maszyna powinna mieć ze względu na cel oznaczony w umowie albo wynikający z okoliczności lub przeznaczenia maszyny. Przekładając to na aspekt praktyczny – będą to sytuacje, w których maszyna nie jest w stanie spełnić zadań, do jakich została pierwotnie stworzona lub o jakich sprzedawca zapewniał kupującego.
Dodatkowo, wada może polegać również na wadliwym montażu i uruchomieniu maszyny. Będzie miało to miejsce w tych przypadkach, gdzie montaż został wykonany przez sprzedawcę lub osobę trzecią, za którą sprzedawca ponosi odpowiedzialność, albo przez samego kupującego, który rzecz zamontował według instrukcji otrzymanej od sprzedawcy.
Dla porządku należy wspomnieć również o możliwości posiadania przez maszynę wad prawnych. Mianowicie, maszyna posiada wadę prawną, jeżeli okaże się przykładowo, że w chwili wydawania rzeczy kupującemu maszyna nie stanowiła własności sprzedawcy.
Należy podkreślić, że sprzedawca jest odpowiedzialny z tytułu rękojmi jedynie wtedy, gdy wada lub jej przyczyna istniała w chwili wydania rzeczy (maszyny) kupującemu.
Nie wszystko wiadomo na początku
Na wstępie problematyczne może być samo ustalenie: czy zauważona przez nas wada istniała już w chwili przekazywania maszyny lub może czy wada ta powstała z przyczyny, która istniała już podczas takiego przekazywania? Czym może być taka przyczyna? Dla przykładu wyobraźmy sobie, że cztery miesiące po zakupie maszyny uszkodzeniu ulega jeden z elementów jej mechanizmu na skutek tarcia o inny element. Okazało się, że maszyna została złożona w sposób nieprawidłowy i w takim stanie wydana została kupującemu. De facto zauważona wada w postaci uszkodzonego elementu mechanizmu nie istniała w chwili wydawania rzeczy kupującemu, natomiast powstała ona z uwagi na pierwotne wadliwe złożenie rzeczy, które naturalnie zaistniało podczas procesu produkcji maszyny, a więc tym bardziej istniało również w chwili jej wydania. Opisana sytuacja to modelowy przykład wady podlegającej reżimowi rękojmi. Nie oznacza to oczywiście, że z instytucji tej nie możemy skorzystać w przypadku wątpliwości co do charakteru wady. Każdą zauważoną wadę należy bowiem niezwłocznie zgłosić sprzedającemu, natomiast ustalony następczo charakter tej wady kształtować będzie rodzaj przysługujących kupującemu uprawnień.
Trzeba zbadać i sprawdzić
Kupujący będący przedsiębiorcą może stracić uprawnienia z tytułu rękojmi za wady rzeczy sprzedanej, jeśli nie dopełni obowiązku zbadania rzeczy i zawiadomienia sprzedawcy o wadzie w odpowiednim terminie. Termin ten zależy od tego, czy wada była widoczna przy odbiorze rzeczy, czy ujawniła się później. W pierwszym przypadku kupujący powinien niezwłocznie po wydaniu maszyny powiadomić sprzedawcę o wadzie, a w drugim przypadku – niezwłocznie po jej wykryciu. Niezwłoczność oznacza działanie bez zbędnej zwłoki, z uwzględnieniem okoliczności sprawy.
Jeśli kupujący nie zachowa terminu do zawiadomienia o wadzie, może utracić prawo do żądania obniżenia ceny, odstąpienia od umowy lub naprawienia/wymiany maszyny. Wyjątek stanowi sytuacja, gdy sprzedawca świadomie ukrywał wadę lub zapewniał kupującego o jej braku.
Co robić, jeśli maszyna ma wadę? W takiej sytuacji kupujący posiada szereg uprawnień przysługujących mu wobec sprzedającego, a to m.in.: prawo odstąpienia od umowy, żądanie obniżenie ceny czy żądanie naprawy albo wymiany maszyny na wolną od wad.
Kupujący może odstąpić od zawartej umowy sprzedaży maszyny, składając oświadczenie woli o tej treści. Odstąpienie od umowy wywiera skutek ex tunc, co oznacza, że strony umowy muszą zwrócić sobie wszystko, co wzajemnie świadczyły – sprzedawca zwraca kupującemu pieniądze, a kupujący zwraca sprzedającemu maszynę. Jest to najdalej idące uprawnienie kupującego, dlatego też może on z niego skorzystać jedynie w sytuacji, gdy wada ma charakter istotny. Wada istotna jest wadą tego rodzaju, że uniemożliwia czynienie właściwego użytku z maszyny, wyłącza normalne jej wykorzystanie zgodnie z celem umowy albo odbiera jej cechy właściwe lub wyraźnie zastrzeżone w umowie.
Innym uprawnieniem zapewniającym ochronę kupującemu jest żądanie obniżenia ceny. Oświadczenie należy złożyć sprzedającemu ze wskazaniem od razu odpowiedniej kwoty, o którą cena winna być obniżona. Warto zaznaczyć, że wysokość obniżki musi pozostawać proporcjonalna do wpływu wady na wartość rzeczy. Złożenie takiego oświadczenia wiąże sprzedawcę, a więc bezpośrednio otwiera kupującemu możliwość dochodzenia zwrotu nadpłaconej części ceny bądź umożliwia zapłacenie ceny w niższej wysokości.
Podkreślenia wymaga, że uprawnienie do odstąpienia od umowy lub żądania obniżenia ceny można realizować tylko w sytuacji, gdy sprzedawca uprzednio nie usunie wady niezwłocznie i bez nadmiernych niedogodności dla kupującego. Oznacza to tyle, że co do zasady w pierwszej kolejności kupującemu służą roszczenia o naprawę maszyny lub jej wymianę.
Co więcej, wymiana maszyny na wolną od wad to prawo występujące jedynie w odniesieniu do maszyny oznaczonej co do gatunku, a więc nie przysługuje ono kupującemu przy zakupie maszyny będącej rzeczą oznaczoną co do tożsamości, a więc niezamiennej, niezastępowalnej, wykazującej cechy indywidualne. Przy zakupie maszyny należy więc zawsze ustalić, czy jest ona rzeczą oznaczoną co do gatunku, czy co do tożsamości, tj. czy jest niepowtarzalna z uwagi na specjalistyczne zastosowanie i dostosowanie do potrzeb kupującego, gdyż prawo żądania wymiany rzeczy (maszyny) na wolną od wad będzie zależne od tej kwalifikacji.
Niezależnie od rodzaju uprawnień odpowiedzialność sprzedawcy z tytułu rękojmi nie trwa wiecznie. Kupujący może skutecznie dochodzić swoich praw, jeżeli wada fizyczna zostanie stwierdzona przed upływem dwóch lat od wydania maszyny kupującemu. Co istotne, to ograniczenie czasowe nie będzie miało zastosowania w sytuacji, gdy sprzedający wadę podstępnie zataił.
Czy zawsze z mocy prawa?
To, czy uprawnienia z tytułu rękojmi przysługują z mocy prawa, w przypadku umów między przedsiębiorcami, zależy każdorazowo od treści umowy. Przepisy kodeksu cywilnego przewidują bowiem możliwość umownego ograniczenia lub nawet wyłączenia uprawnień kupującego z tytułu rękojmi w relacjach między podmiotami profesjonalnymi. Dlatego też na postanowienia umowne szczególnie w tym zakresie powinniśmy zwracać uwagę już na etapie przygotowań do transakcji.
Przed zakupem maszyny z dodatkową gwarancją warto sprawdzić, czy uprawnienia z tytułu rękojmi nie będą w tym przypadku korzystniejsze. Rękojmia jest obowiązkowa i przysługuje kupującemu przez dwa lata od daty otrzymania maszyny. Gwarancja jest dobrowolna i może być krótsza lub dłuższa niż rękojmia, natomiast należy mieć na uwadze, że gwarancja może być ograniczona do niektórych wad lub zależna od spełnienia innych warunków. Co istotne – gwarancja nie wyłącza ani nie ogranicza uprawnień kupującego z tytułu rękojmi. Jeśli towar jest wadliwy, można skorzystać z obu instytucji, ale nie jednocześnie. Kupujący powinien wybrać tę, która będzie dla niego korzystniejsza.
