Nowelizacja procesu cywilnego wchodzi w życie. Co z rozpoczętymi postępowaniami?

2019-08-13

Przepisy przejściowe

Zasadą jest, że w sprawach wszczętych i niezakończonych przed dniem wejścia w życie ustawy zachowują swoją moc wszystkie czynności dokonane zgodnie z dotychczasowymi przepisami. Do spraw wszczętych i niezakończonych przed dniem wejścia w życie nowelizacji stosowane będą przepisy Kodeksu postępowania cywilnego oraz o ustawy dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym, w brzmieniu wprowadzanym nowelizacją. W zakresie jednak wniosków o wyłączenie sędziego (art. 53¹ k.p.c.) oraz postępowania w przypadku braków formalnych pism procesowych wnoszonych przez profesjonalnych pełnomocników (art. 130³ § 2 k.p.c.) stosuje się przepisy dotychczasowe, do czasu zakończenia postępowania w danej instancji.

Ponadto, do rozpoznania środków odwoławczych wniesionych i nierozpoznanych przed dniem wejścia w życie noweli stosuje się przepisy k.p.c. w brzmieniu dotychczasowym. Sprawy zaś o roszczenia z tytułu niezgodności towaru konsumpcyjnego z umową sprzedaży konsumenckiej rozpoznaje się w postępowaniu uproszczonym, jeżeli wartość przedmiotu umowy nie przekracza kwoty dwudziesty tysięcy złotych.

Postępowania gospodarcze i zmiany w kosztach sądowych

Nowe zasady dotyczące zasądzania odsetek od kosztów procesu (art. 98 § 1¹ i 1² k.p.c.) oraz możliwości nałożenia przez sąd obowiązku zwrotu kosztów procesu niezależnie od wyniku sprawy w przypadku nieusprawiedliwionego niestawiennictwa strony (art. 103 § 3 k.p.c.) stosuje się wyłącznie w postępowaniach wszczętych po dniu wejścia w życie nowelizacji.

Jeżeli chodzi o postępowania gospodarcze, to do spraw wszczętych i niezakończonych przed dniem wejścia w życie nowych przepisów, które podlegałyby rozpoznaniu w postępowaniu w sprawach gospodarczych, nie stosuje się przepisów o tym postępowaniu i będą one rozpoznawane przez sąd właściwy według przepisów dotychczasowych. Nowe zasady będą więc stosowane wyłącznie dla postępowań wszczętych po wejściu w życie nowych przepisów.

Specyficzne zasady dotyczą także zmian w ustawie o kosztach sądowych w sprawach cywilnych. W sprawach wszczętych i niezakończonych przed dniem wejścia w nowelizacji, przepisy tej ustawy w nowym brzmieniu stosuje się wyłącznie do pism i wniosków podlegających opłacie, wnoszonych po dniu wejścia w życie nowych przepisów oraz wydatków powstałych po tym dniu.

Postępowania nakazowe i upominawcze

Szczególne zasady dotyczyć będą także postępowań nakazowych i upominawczych. Zasadą jest, że w sprawach, w których przed dniem wejścia w życie nowelizacji wydano nakaz zapłaty w postępowaniu upominawczym, wszczęto postępowanie rozpoznawane w postępowaniu nakazowym lub elektronicznym postępowaniu upominawczym, do czasu zakończenia postępowania w danej instancji, stosowane będą przepisy dotychczasowe. Szczególne zasady, przewidujące co do zasady pominięcie przepisów dotyczących postępowania nakazowego, dotyczą sytuacji, w których powód dochodzi roszczeń w trybie określonym w art. 485 § 3 k.p.c., wyłącznie na podstawie wyciągu z ksiąg bankowych (art. 11 ust. 2 ustawy nowelizującej). Banki, z dniem wejścia w życie nowelizacji stracą więc możliwość korzystania z postępowania nakazowego korzystając wyłącznie z tego dokumentu prywatnego.

Ponadto, w elektronicznym postępowaniu upominawczym, w okresie 3 miesięcy po dniu wejścia w życie niniejszej ustawy opłaty ustala się i pobiera zgodnie z przepisami ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych w brzmieniu dotychczasowym. W tym samym czasie nie będą stosowane przepisy ogólne dotyczące postępowań nakazowych i upominawczych (art. 480¹–480⁴ k.p.c.), a przepisy dotyczące warunków formalnych pism procesowych (art. 126 § 1 i 1¹ k.p.c.) oraz postępowania upominawczego (art. 497¹–499 oraz 502-505 k.p.c.) stosuje się w brzmieniu dotychczasowym.

Postępowania zawieszone

Szczególne zasady dotyczą także postępowań wszczętych i niezakończonych przed dniem wejścia w życie nowych regulacji, które pozostawały zawieszone w dniu ich wejścia w życie. W takim przypadku sąd umarza postępowanie zawieszone z uwagi na niestawiennictwo stron lub powoda (art. 177 § 1 pkt 5 k.p.c.) lub wskutek niewykonania przez powoda zarządzeń (art. 177 § 1 pkt 6 k.p.c.), jeżeli wniosek o podjęcie postępowania nie został zgłoszony w ciągu 3 miesięcy od dnia wejścia w życie nowelizacji. Jeżeli postępowanie było zawieszone na zgodny wniosek stron lub na wniosek spadkobiercy, postępowanie zostanie umorzone, jeżeli wniosek o jego podjęcie nie został zgłoszony w ciągu 6 miesięcy od tego momentu. Jeżeli jednak według przepisów dotychczasowych termin umorzenia zawieszonego postępowania byłby wcześniejszy niż według nowych reguł, stosowne będą przepisy dotychczasowe. W praktyce więc wybór starego lub nowego brzmienia przepisów będzie zależny od tego które z nich przewidują szybsze umorzenie zawieszonego postępowania.

Przepisy wprowadzające

Co do zasady, nowelizacja wchodzi w życie po upływie 3 miesięcy od dnia ogłoszenia. Przewidziane są jednak również inne terminy vacatio legis. I tak, po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia wejdzie w życie m.in. nowelizacja ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych oraz częściowo ustawa o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym (zmiany w zakresie art. 21-22 tej ustawy). W tym samym krótszym terminie wejdzie w życie nowelizacja k.p.c. dotycząca przekazań spraw do sądu okręgowego w przypadku powstania zagadnienia prawnego budzącego poważne wątpliwości sądu rejonowego (art. 18 § 2 k.p.c.), sprawdzenia wartości przedmiotu sporu przez sąd (art. 25 § 1 k.p.c.), niektórych regulacji dotyczących wyłączenia sędziego (art. 52 § 2 k.p.c.), zwrotu kosztów procesu (art. 110 k.p.c.), wnoszenia pism procesowych za pośrednictwem systemu teleinformatycznego (art. 125 § 2^1a k.p.c.), przywrócenia terminu (art. 169 § 5 k.p.c., art. 172 k.p.c.), zawieszenia i umorzenia postępowań sądowych (art. 178¹ k.p.c., art. 182 § 1-2 k.p.c., art. 183 k.p.c.), mediacji i postępowania pojednawczego (art. 183⁵ k.p.c., art. 183⁸ § 2 k.p.c., art. 183¹⁴ § 2 k.p.c.), postępowania dowodowego (art. 240 § 1 k.p.c., art. 275 k.p.c.), sprostowania omyłek pisarskich (art. 350 § 2 k.p.c.), wykładni wyroków (art. 352 k.p.c.) czy zmian w postępowaniu klauzulowym (art. 782¹ k.p.c., art. 788 § 3 k.p.c., art. 804 § 2 k.p.c., art. 804² k.p.c.) oraz postępowaniu egzekucyjnym (art. 797 § 1¹ k.p.c., art. 820³ § 2 k.p.c., art. 825 pkt 1¹ k.p.c., art. 840 § 1 pkt 2 k.p.c.).

Niektóre z przepisów wchodzą w życie z zachowaniem dłuższego okresu vacatio legis. Po upływie 6 miesięcy od dnia ogłoszenia nowelizacji w życie wejdą przepisy zmieniające zasady postępowania w ramach elektronicznego postępowania upominawczego (art. 505²⁸ k.p.c., art. 505²⁹ k.p.c., art. 505³² k.p.c., art. 505^33-34 k.p.c., art. 505^36-38 k.p.c.). W terminie zaś 12 miesięcy od dnia ogłoszenia nowych regulacji wejdą zaś w życie nowe zasady dotyczące pouczeń dla stron i uczestników niezastępowanych przez profesjonalnego pełnomocnika, w tym regulujące te kwestie rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości.

Nowe regulacje, gruntownie zmieniające procedurę cywilną oraz zwiększające wysokość kosztów sądowych staną się obowiązującym prawem już niedługo. Przepisy przejściowe zakładają częściowe stosowanie nowych regulacji również w sprawach, które toczą się obecnie i nie zostaną zakończone przed dniem wejścia w życie nowelizacji. Przedsiębiorcy i inne osoby prowadzące postępowania sądowe powinny więc pilnie przeanalizować nowe przepisy i dostosować swoje działania do nowych realiów prawnych. W szczególności dotyczy to kwestii związanych z postępowaniami zawieszonymi, czy tymi które będą kwalifikowały się do postępowania gospodarczego. Warto także rozważyć pilne skierowanie spraw do sądu, by skorzystać z możliwości poniesienia znacząco niższych opłat sądowych.

Artykuł ukazał się w internetowym wydaniu dziennika „Rzeczpospolita” w dniu 13-08-2019 r.