Trzy lata na odzyskanie należności za prąd

2017-07-21

Stosunek zobowiązaniowy, w ramach którego odbiorca końcowy pobiera energię elektryczną, standardowo ukształtowany jest na bazie jednego z następujących modeli:

odbiorca zawiera umowę o świadczenie usług dystrybucji energii elektrycznej z właściwym operatorem systemu dystrybucyjnego elektroenergetycznego (zwanym dalej „OSD”) oraz umowę sprzedaży energii elektrycznej z jej dostawcą;
odbiorca zawiera umowę kompleksową, zawierającą postanowienia obu wymienionych powyżej umów, ze sprzedawcą energii elektrycznej.
W pierwszym z opisanych wariantów w ramach rozliczeń odbiorca otrzymuje dwie faktury – jedną od OSD, obejmującą należności za świadczenie usługi dystrybucji, oraz kolejną od sprzedawcy, obejmującą należności z tytułu sprzedaży energii, w drugim zaś wariancie – jedną fakturę obejmującą (przedstawione oddzielnie) rozliczenie sprzedaży oraz rozliczenie usługi dystrybucyjnej. W obu jednak przypadkach osobno rozpatrywać należy termin przedawnienia roszczeń o zapłatę należności z tytułu sprzedaży energii oraz z tytułu świadczenia usług dystrybucji.

Terminy przedawnienia

Termin przedawnienia roszczeń o zapłatę należności z tytułu sprzedaży energii wynosi dwa lata (art. 554 w zw. z art. 555 k.c.). W odniesieniu do roszczeń obejmujących opłaty związane z dystrybucją zastosowanie znajduje natomiast termin ogólny przewidziany dla roszczeń o świadczenia okresowe oraz tych związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej, wynoszący trzy lata (art. 118 k.c.). Opisane reguły dotyczą zarówno przypadku, kiedy zapłaty dochodzą odrębnie OSD lub sprzedawca na podstawie wystawianych przez siebie faktur, jak i w sytuacji, gdy uiszczenia należności wyszczególnionych w jednej fakturze domaga się sprzedawca w ramach umowy kompleksowej (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 11 grudnia 2012 r., sygn.  VI ACa 479/2012).

Co do zasady bieg terminu przedawnienia rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenie stało się wymagalne (art. 120 § 1 zd. 1 k.c.). W przypadku opłat za pobraną energię standardowo roszczenie o zapłatę staje się wymagalne z upływem terminu płatności określonego w umowie. Z reguły jest on wskazany na fakturze wystawianej przez przedsiębiorstwo energetyczne.

[Przykład]

Sprzedawca energii elektrycznej na podstawie umowy kompleksowej wystawił fakturę opiewającą na 150 zł. Na wskazaną kwotę składały się należności związane ze sprzedażą energii (50 zł) oraz należności związane z usługą dystrybucji (100 zł). Terminem płatności przypadał na dzień 1 lipca 2017 r.

Roszczenia o zapłatę kwoty 50 zł ulegną przedawnieniu z dniem 1 lipca 2019 r., zaś o zapłatę kwoty 100 zł – z dniem 1 lipca 2020 r. Od dnia odpowiednio 2 lipca 2019 r. i 2 lipca 2020 r. odbiorca będzie mógł zatem uchylić się od obowiązku zapłaty, powołując się na przedawnienie roszczeń przedsiębiorstwa energetycznego.

Zdarzyć może się sytuacja, w której z jakichś względów odbiorcy nie zostanie doręczona faktura w terminie przewidzianym w umowie. Okoliczność ta co do zasady nie powoduje jednak, że bieg terminu przedawnienia roszczenia o zapłatę należności za pobraną energię nie rozpoczyna się do momentu, w którym faktura zostanie dostarczona. Zgodnie bowiem z art. 120 § 1 zd. 2 k.c. „Jeżeli wymagalność roszczenia zależy od podjęcia określonej czynności przez uprawnionego, bieg terminu rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenie stałoby się wymagalne, gdyby uprawniony podjął czynność w najwcześniej możliwym terminie”.

Aby ustalić moment, od którego swój bieg rozpoczyna termin przedawnienia w opisywanej sytuacji, odbiorca powinien przeanalizować treść umowy pod kątem zapisów określających okresy rozliczeniowe (zwykle konieczne będzie przy tym sięgnięcie do postanowień obowiązujących w odniesieniu do odbiorcy taryf lub cenników) oraz terminy płatności poszczególnych należności. W przypadku nieotrzymania przez odbiorcę faktury, termin przedawnienia roszczeń powinien być liczony od momentu, w którym nastąpiłby termin płatności należności za dany okres rozliczeniowy, gdyby rozliczenie przeprowadzone zostało przez przedsiębiorstwo energetyczne zgodnie z obowiązującą strony umową. Nienależyte wykonanie umowy przez przedsiębiorstwo energetyczne w zakresie prowadzenia rozliczeń nie może działać bowiem na niekorzyść odbiorcy.

Dokonanie przez przedsiębiorstwo energetyczne korekty faktur (np. ze względu na stwierdzenie większego zużycia energii niż wynikało to z przeprowadzonych dotychczas rozliczeń lub stwierdzenie, że odbiorca rozliczany był według niewłaściwej grupy taryfowej) i określenie w tej korekcie nowego terminu płatności należności wynikających z faktury korygującej pozostaje bez wpływu na bieg terminu przedawnienia. Roszczenie o zapłatę należności wskazanych w fakturze korygującej przedawnia się w tym samym terminie, w którym przedawnieniu ulegną roszczenia wynikające z faktury korygowanej.

[Przykład]

Sprzedawca energii elektrycznej na podstawie umowy kompleksowej wystawił fakturę opiewającą na 100 zł. Na wskazaną kwotę składały się należności związane ze sprzedażą energii (40 zł) oraz należności związane z usługą dystrybucji (60 zł). Terminem płatności przypadał na dzień 1 lipca 2014 r. Faktura została w całości uregulowana przez odbiorcę.

W dniu 15 kwietnia 2017 r. faktura skorygowana została przez sprzedawcę do kwoty 220 zł, z czego 90 zł stanowiły należności związane ze sprzedażą energii, zaś 130 zł – należności związane z usługą dystrybucji. Termin płatności ustalono na dzień 24 kwietnia 2017 r. Wskutek dokonania korekty po stronie odbiorcy powstała niedopłata w łącznej wysokości 120 zł (50 zł + 70 zł).

Na dzień wystawienia faktury korygującej przedawnieniu uległo już roszczenie o zapłatę kwoty 50 zł (niedopłata w zakresie należności za sprzedaż energii). Przedsiębiorstwo energetyczne dochodzić może natomiast zapłaty kwoty 70 zł, stanowiącej niedopłatę w zakresie należności za usługę dystrybucji. Roszczenie to przedawni się bowiem z dniem 1 lipca 2017 r.

Podkreślić w tym miejscu należy, że niniejszy artykuł odnosi się do przedawnienia roszczeń przedsiębiorstwa energetycznego względem odbiorcy, nie opisuje natomiast kwestii przedawnienia roszczeń odbiorcy o zwrot nadpłaty wynikającej np. z dokonanej przez przedsiębiorstwo energetyczne korekty faktur.

Kwestia odsetek

Kwestia terminu przedawnienia roszczeń o zapłatę odsetek za opóźnienie przez długi czas była przedmiotem kontrowersji w doktrynie i orzecznictwie. Odsetki – jako świadczenia okresowe – przedawniają się w terminie trzyletnim przewidzianym w art. 118 k.c. Wątpliwości ujawniały się jednak w przypadkach, w których dla roszczenia głównego, od którego odsetki były naliczane, przepisy przewidywały krótszy termin przedawnienia – jak ma to miejsce np. w przypadku roszczeń sprzedawcy określonych w art. 554 KC. Aby wyeliminować rozbieżności interpretacyjne, Sąd Najwyższy w składzie siedmiu sędziów 26 stycznia 2005 r. podjął uchwałę, w której sformułowano następującą tezę: ustanowiony w art. 118 k.c. termin przedawnienia roszczeń o świadczenia okresowe stosuje się do roszczeń o odsetki za opóźnienie także wtedy, gdy roszczenie główne ulega przedawnieniu w terminie określonym w art. 554 k.c. Roszczenie o odsetki za opóźnienie przedawnia się jednak najpóźniej z chwilą przedawnienia się roszczenia głównego (sygn. III CZP 42/04,). Jednocześnie w treści uzasadnienia powołanej uchwały wskazano na dwa wyjątki od zasady, że roszczenie o odsetki przedawnia się najpóźniej z chwilą przedawnienia roszczenia głównego – obejmują one przypadki, w których przed upływem terminu przedawniania roszczenia o świadczenie główne roszczenie to wygasło (np. na skutek jego wykonania) lub doszło do przerwania biegu przedawnienia roszczenia o odsetki (np. wskutek złożenia wniosku o zawezwanie do próby ugodowej).

Pamiętać należy, że roszczenie o odsetki staje się wymagalne osobno w każdym dniu opóźnienia i w związku z tym przedawnia się również osobno za każdy dzień opóźnienia.

[Przykład]

Sprzedawca w wykonaniu umowy sprzedaży energii elektrycznej wystawił fakturę z terminem płatności przypadającym na dzień 1 lipca 2015 r. Po stronie odbiorcy powstały zaległości, wobec czego w dniu 5 lipca 2017 r. przedsiębiorstwo energetyczne rozważa zasadność wytoczenia powództwa o zapłatę.

Wariant 1 – odbiorca nie dokonał zapłaty należności głównej, jak i odsetek.

Pomimo iż nie upłynął jeszcze trzyletni termin przedawnienia roszczeń o odsetki (przykładowo – termin przedawnienia roszczenia o zapłatę odsetek za dzień 2 lipca 2015 r. upłynie z dniem 2 lipca 2018 r., zaś za dzień 5 lipca 2017 r. – z dniem 5 lipca 2020 r.), z uwagi na przedawnienie roszczenia o zapłatę należności głównej również i roszczenie o odsetki uległo przedawnieniu z dniem 1 lipca 2017 r. Wnoszenie pozwu o zapłatę jest więc niecelowe.

Wariant nr 2 – odbiorca dokonał zapłaty należności wynikającej z faktury w dniu 15 czerwca 2017 r. (przy jednoczesnym założeniu, że cała wpłata zarachowana została przez sprzedawcę na należność główną)

W tym przypadku dla oceny kwestii przedawnienia roszczenia o odsetki pod uwagę należy brać wyłącznie termin określony w art. 118 KC. Na dzień 5 lipca 2017 r. Sprzedawca uprawniony jest zatem do dochodzenia odsetek w pełnym zakresie, tj. za okres od dnia 2 lipca 2015 r. do dnia 15 czerwca 2017 r.

Gdyby w opisanym stanie faktycznym sprzedawca zwlekał z wniesieniem pozwu np. do dnia 31 sierpnia 2018 r., przedawnieniu uległyby roszczenia o odsetki za okres od dnia 2 lipca 2015 r. do dnia 30 sierpnia 2015 r. Pozew obejmować powinien zatem odsetki za okres od dnia 31 sierpnia 2015 r. do dnia 15 czerwca 2017 r.

Przedawnione roszczenie nie wygasa, lecz przekształca się w tzw. zobowiązanie naturalne, które nie może być przymusowo dochodzone. Jeśli jednak dłużnik zaspokoi przedawnione roszczenie – niezależnie od tego, czy po jego stronie istniała świadomość upływu terminu przedawnienia – nie może żądać jego zwrotu (art. 411 pkt 3 k.c.). Wierzytelność przedawniona może być również potrącona, jeżeli w chwili, gdy potrącenie stało się możliwe, przedawnienie jeszcze nie nastąpiło (art. 502 KC).

Pamiętać także trzeba, że w toku postępowania sądowego sąd z urzędu nie rozpoznaje kwestii przedawnienia. Aby uniknąć konieczności zapłaty, niezbędne jest zatem podniesienie przez pozwanego odpowiedniego zarzutu.

Artykuł został opublikowany w dodatku do dziennika Rzeczpospolita Dobra Firma z dnia  21.07.2017 r.