Co nowego w sądzie upadłościowym?

Ustawa z dnia 4 lipca 2019 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (DzU z 2019 r., poz. 1469) wprowadziła szereg rewolucyjnych zmian, które częściowo weszły w życie z dniem 21 sierpnia 2019 r., częściowo zaś z dniem 7 listopada 2019 r.

Na mocy jego art. 1 zawierającego definicję sprawy cywilnej, kodeks postępowania cywilnego normuje postępowanie sądowe w sprawach ze stosunków z zakresu prawa cywilnego, rodzinnego i opiekuńczego oraz prawa pracy, jak również w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych oraz w innych sprawach, do których przepisy tego Kodeksu stosuje się z mocy ustaw szczególnych. Do tej ostatniej kategorii bez wątpienia należy zaś ustawa z dnia 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe (tekst jedn. DzU z 2019 r., poz. 498), która w art. 35 zawiera wyraźnie odesłanie do przepisów K.p.c. stanowiąc, iż w sprawach nieuregulowanych w ustawie do postępowania w przedmiocie ogłoszenia upadłości stosuje się odpowiednio przepisy księgi pierwszej części pierwszej Kodeksu postępowania cywilnego, z wyjątkiem przepisów o zawieszeniu i wznowieniu postępowania.

Z treści cytowanego przepisu wynika po pierwsze, iż przepisy cywilnej ustawy procesowej można stosować tylko i wyłącznie w odniesieniu do konkretnej fazy postępowania upadłościowego oraz tylko wówczas, gdy brak jest unormowania danego zagadnienia w ustawie szczególnej, jaką jest prawo upadłościowe. Wśród przepisów księgi pierwszej części pierwszej k.p.c. stosowanych odpowiednio dość wymienić te dotyczące m.in. pełnomocników procesowych, kosztów procesu, czynności procesowych, doręczeń, posiedzeń sądowych, terminów orzeczeń oraz środków odwoławczych. Oczywiste już na pierwszy rzut oka jest, iż przepisy procedury cywilnej, które mogą być stosowane z odpowiednią modyfikacją w postępowaniu w przedmiocie ogłoszenia upadłości, dotyczą „trzonu” postępowania toczącego się przed sądem upadłościowym.

Można postawić sobie pytanie – jak zatem te teoretyczne dywagacje przekładają się na codzienną praktykę profesjonalnych pełnomocników, ale również pozycję procesową samych dłużników (wnioskodawców), po lipcowej noweli? Najbardziej zauważalne i jednocześnie dojmujące okazały się zmiany w zakresie Działu IV Rozdziału 2 k.p.c. traktującego o postanowieniach oraz w zakresie art. 25b ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (tekst jedn. DzU z 2019 r., poz. 785) w aspekcie tzw. upadłości konsumenckiej. Nierzadko zdarza się bowiem, iż we wniosku o ogłoszenie upadłości osoby fizycznej nie prowadzącej działalności gospodarczej, sąd upadłościowy dostrzega tego rodzaju braki formalne, które w jego ocenie uniemożliwiają nadanie sprawie dalszego biegu, a w konsekwencji zarządza zwrot wniosku.

Przedmiotowe orzeczenie wydawane jest na posiedzeniu niejawnym i doręczane dłużnikowi (jego pełnomocnikowi) z urzędu. W postępowaniu uregulowanym przepisami w brzmieniu sprzed nowelizacji, zarządzenia wydane na posiedzeniu niejawnym sąd doręczał z urzędu stronie, a gdy przysługiwał jej środek zaskarżenia, postanowienie należało doręczyć z uzasadnieniem (art. 357 § 2 k.p.c. w zw. z art. 362 k.p.c.).

Obecnie sytuacja ma się zgoła odmiennie, gdyż zarządzenia wydane na posiedzeniu niejawnym sąd uzasadnia tylko wtedy, gdy podlega ono zaskarżeniu, i tylko na żądanie strony zgłoszone w terminie tygodnia od dnia doręczenia zarządzenia.

Postanowienie z uzasadnieniem doręcza się tylko tej stronie, która zażądała sporządzenia uzasadnienia i doręczenia postanowienia z uzasadnieniem (art. 357 § 21 k.p.c. w zw. z art. 362 k.p.c.). Konsekwencji takiej redakcji przepisu należy poszukiwać we wspomnianym powyżej art. 25b ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych. Oznacza ona bowiem ni mniej nie więcej konieczność poniesienia ściśle określonych kosztów w celu otrzymania uzasadnienia. Wydawać by się mogło, iż opłata stała w kwocie 100 zł nie powinna wzbudzać większych kontrowersji jednak w odniesieniu do niewypłacalnych osób fizycznych ubiegających się o ogłoszenie upadłości, może ona stanowić barierę finansową skutecznie blokującą im dostęp do sądu. Co więcej, nie należy tracić z pola widzenia, iż sama opłata od wniosku o ogłoszenie upadłości została ustalona przez ustawodawcę na poziomie 30 zł właśnie z uwagi na okoliczności natury materialnej towarzyszące dłużnikom będącym konsumentami.

Należy pokładać nadzieję w tym, iż sądy będą czyniły swoisty ukłon w stronę niezamożnych osób fizycznych, skwapliwie korzystając w przyszłości z dobrodziejstwa zapisów art. 357 § 5 k.p.c. w zw. z art. 362 k.p.c. Wydając zarządzenie, nawet niepodlegające zaskarżeniu, sąd może bowiem przy nim zwięźle wskazać zasadnicze powody rozstrzygnięcia, jeżeli mając na względzie okoliczności sprawy uzna, że pozwoli to na usprawnienie postępowania. Choć od czasu wejścia w życie analizowanych przepisów mijają dopiero dwa miesiące wyraźnie już zaznacza się dychotomia w procedowaniu sądów co do fakultatywnego sporządzania uzasadnienia zarządzeń o zwrocie wniosków o upadłość.

Wydaje się zatem, iż profesjonalnym pełnomocnikom nie pozostaje nic innego jak postulować bardziej liberalne podejście sądów do swych mocodawców będących osobami fizycznymi nie prowadzącymi działalności gospodarczej. W istocie bowiem sędzia jest wyposażony w narzędzia zapobiegające wprowadzaniu swoistego cenzusu majątkowego potencjalnie uniemożliwiającego dłużnikom-konsumentom rozpoznanie ich spraw.

Artykuł ukazał się w dzienniku „Rzeczpospolita” w dniu 10-01-2020 r.

Czytaj także: Było zapotrzebowanie na pomoc dla niewypłacalnych konsumentów