Dochodzenie roszczeń będzie droższe

Rozpoczął się kolejny etap prac nad projektem ustawy o zmianie ustawy Kodeks postępowania cywilnego i innych ustaw. Projekt Ministerstwa Sprawiedliwości, po ponad roku prac na etapie Rady Ministrów, wpłynął do Sejmu i został skierowany do pierwszego czytania. Zakłada on nie tylko daleko idące zmiany w procedurze cywilnej, ale także znaczące podwyższenie kosztów sądowych. Projekt zakłada daleko idące zmiany w ustawie z 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (dalej uksc).

Najważniejsza zmiana dotyczy wysokości opłat w sprawach majątkowych. Ta kategoria spraw jest bowiem najczęściej rozpatrywana przez sądy. Aktualnie wysokość opłaty sądowej zależna jest od wartości spornego roszczenia, a sposób jej ustalenia zależny od tego, czy dochodzone roszczenie przekracza kwotę 20 000 zł. Jeżeli jest mniejsze, ustalana jest opłata stała. W przypadku, w którym spór toczy się o kwotę wyższą, opłata ta jest proporcjonalna i wynosi co do zasady 5 proc. wartości przedmiotu sporu.

W praktyce więc ci, którzy dochodzą roszczenia w kwocie np. 1000 złotych muszą liczyć się z koniecznością poniesienia opłaty w wysokości 150 zł zamiast aktualnych 30 zł. Jeżeli wartość długu będzie wynosiła 10000 zł, opłata po nowelizacji wzrośnie z 300 do 600 zł. Jeszcze wyższe podwyżki czekają przedsiębiorców w przypadku dochodzenia roszczeń o znacznej wysokości. Przykładowo, dla roszczenia na kwotę 4 000 000 zł, opłata wzrośnie ze 100 000 do 500 000 zł. Niezależnie więc od skali dochodzonego roszczenia, nowelizacja przewiduje znaczące podwyższenia opłat sądowych.

Zwiększenie opłaty stałej i stosunkowej w zakresie roszczeń majątkowych będzie miało miejsce także wobec zmian w postępowaniach uproszczonych. Nowelizacja ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych przewiduje likwidację zwrotu części opłaty w postępowaniu upominawczym. Zgodnie z obowiązującymi przepisami, w przypadku uprawomocnienia się nakazu zapłaty wydanego w tym trybie (czyli w sytuacji, w której dłużnik nie wniósł sprzeciwu od wydanego nakazu zapłaty, a sąd stwierdził, że sprawa nadaje się do rozpoznania w tym trybie), powód otrzymywał zwrot ¾ wniesionej opłaty. Nowelizacja zakłada uchylenie tej zasady.

Zmiany dotyczyć będą także postępowania nakazowego. Do tej pory wnosząc pozew w tym trybie powód mógł skorzystać z obniżenia opłaty o ¾ jej wartości. Zgodnie z planowanymi zmianami, obniżka ta wynosić będzie ½ opłaty. Odpowiednio, obniżeniu z ¾ do ½ ulegnie opłata dla pozwanego, wnoszącego zarzuty od nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym.

Zmianie nie ulegną natomiast koszty ponoszone przez wierzycieli w przypadku skorzystania z elektronicznego postępowania upominawczego. Istotnie zmodyfikowane zostaną natomiast zasady ponoszenia opłat w przypadku umorzenia postępowania w tym trybie. Dotychczas powód mógł zawnioskować o umorzenie postępowania, w przypadku braku podstaw do wydania nakazu w tym trybie lub wniesienia przez pozwanego sprzeciwu. W takiej sytuacji wierzyciel otrzymywał zwrot wniesionej opłaty. Jeżeli powód nie złożył takiego wniosku, postępowanie było kontynuowane przed sądem rejonowym właściwym dla pozwanego. Po nowelizacji, w przypadku wniesienia sprzeciwu lub braku podstaw do wydania nakazu zapłaty, postępowanie będzie obligatoryjnie, z urzędu umarzane przez sąd. Wierzyciel nie otrzyma natomiast zwrotu wniesionej opłaty. Będzie mógł jedynie zaliczyć ją na poczet przyszłego postępowania sądowego o zapłatę wytoczonego o to samo roszczenie, przeciwko temu samemu dłużnikowi, w innym trybie niż elektroniczne postępowanie upominawcze. Powód będzie miał możliwość wykorzystania pierwotnie wniesionej opłaty jednak jedynie wówczas, gdy kolejne powództwo wytoczy w ciągu trzech miesięcy od umorzenia postępowania elektronicznego. Nowelizacja zakłada także podwyższenie opłat stałych w prawach niemajątkowych. Dotychczasowe ramy w wysokości 30–5000 zł zostaną podwyższone do zakresu 100–10 000 zł. Zwiększeniu z 2000 do 5000 zł ulegną koszty w sprawach o rozwiązanie spółki, wyłączenie wspólnika, uchylenie, stwierdzenie nieważności bądź ustalenie istnienia uchwały spółki. Z większą opłatą będą wiązać się także wnioski w postępowaniu wieczystoksięgowym (założenie lub sprostowanie księgi wieczystej, połączenie nieruchomości w jednej księdze wieczystej, odłączenie nieruchomości lub jej części, wpis ostrzeżenia o niezgodności stanu prawnego ujawnionego w księdze) oraz w zakresie postępowania spadkowego (stwierdzenie nabycia spadku lub jego zabezpieczenie, sporządzenie spisu inwentarza, czy odebranie oświadczenia spadkowego). Opłata ta wynosić będzie 100 zł, zamiast odpowiednio 60 i 50 zł.

Ważna zmiana dotyczy likwidacji możliwości nieodpłatnego uzyskania uzasadnienia wydanego orzeczenia. Według nowych zasad pobierana będzie za nie opłata stała w wysokości 100 zł. W przypadku jednak wniesienia środka zaskarżenia, opłata ta zaliczana będzie na poczet opłaty od skargi, zażalenia czy apelacji. Ewentualna nadwyżka nie będzie podlegała zwrotowi. Opłatą stałą w wysokości 100 zł zostanie także obciążona strona, która wnosi o wezwanie na rozprawę świadka, biegłego lub strony po zatwierdzeniu planu rozprawy. Do tej pory wniosek taki był wolny od opłat. W przypadku konieczności zarządzenia przymusowego doprowadzenia pobierane będzie dodatkowe 200 zł. Obydwie opłaty będą naliczane dla każdego świadka czy biegłego. Wzrośnie także opłata kancelaryjna – z 6 zł za stronę odpisu i 1 zł za stronę kserokopii, do 20 zł za każde rozpoczęte 10 stron odpisu wydawanego dokumentu i każde rozpoczęte 20 stron kopii.

W sprawach, w których powód przed wytoczeniem powództwa weźmie udział w umownej mediacji lub zawnioskuje o rozpatrzenie sporu w ramach polubownego sądownictwa konsumenckiego, opłaty ulegną obniżeniu o 2/3 (nie więcej niż o 400 zł). Zmniejszeniu ulegną także niektóre opłaty ponoszone przez pracowników w sprawach z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych. Zostaną oni zwolnieni z obowiązku ponoszenia opłaty od apelacji, zażalenia, skargi kasacyjnej i skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia.

Co do zasady opłaty sądowe ulegną znaczącemu podwyższeniu. Nowelizacja przepisów w tej sprawie ma dostosować wysokości opłat do aktualnej siły nabywczej i wartości pieniądza, obniżyć nakłady budżetowe na utrzymanie aparatu wymiaru sprawiedliwości i zredukować obciążenie sądów oraz zracjonalizować system opłat sądowych. Znaczące podwyższenie opłat sądowych, budzić może wątpliwości dotyczące zmniejszenia dostępu obywateli do sądów. W świetle dotychczasowego orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego działanie takie jest dopuszczalne, ale wymaga zachowania szczególnej ostrożności. Wysokość opłat nie może bowiem stanowić faktycznej bariery ekonomicznej dla stron, uniemożliwiającej im dostęp do sądu. Pewne jest natomiast, że wejście w życie nowelizacji przedstawionej przez Ministerstwo Sprawiedliwości nie ucieszy wszystkich, którzy zmuszeni są bronić swoich praw w postępowaniu sądowym.

Artykuł ukazał się w dzienniku „Rzeczpospolita” w dniu 22-02-2019r.