Europejski Zielony Ład – Przygotowanie przedsiębiorstwa
2021-05-20
Przygotowanie przedsiębiorstwa do nowego modelu gospodarki opartej o obieg zamknięty.
Właściwe przygotowanie przedsiębiorstwa do nowego modelu gospodarki opartej o obieg zamknięty stwarza nie mającą precedensu szansę na osiągnięcie istotnej przewagi rynkowej.
Produkcja, konsumpcja i inwestycje stanowią filary gospodarki i jej siłę napędową. Jednocześnie dwa pierwsze z nich w znaczący sposób ingerują w środowisko naturalne i jego zasoby.
Według Preambuły Komunikatu Komisji Europejskiej z 11 marca 2020 r. p.t. „Nowy plan działania UE dotyczący gospodarki o obiegu zamkniętym na rzecz czystszej i bardziej konkurencyjnej Europy” (COM(2020) 98 final) światowa konsumpcja do 2050 r. zwiększy się trzykrotnie, dlatego konieczna jest transformacja z gospodarki linearnej na gospodarkę obiegu zamkniętego.
Podwaliny pod budowę zasobooszczędnej oraz konkurencyjnej gospodarki stanowią założenia Europejskiego Zielonego Ładu przedstawione w Komunikacie Komisji Europejskiej z 11 grudnia 2019 r. (COM(2019) 640 final). Proces skutecznego i sprawnego przejścia na model gospodarki o obiegu zamkniętym oraz ograniczenia korzystania z zasobów naturalnych będzie wymagał ustawicznego rozwijania innowacyjnych rozwiązań, w tym rozwiązań chronionych własnością intelektualną.
BEZPIECZNE Z ZAŁOŻENIA
Trwająca od ponad roku pandemia COVID-19 ujawniła wysoki poziom podatności globalnej gospodarki na nagłe zagrożenia zewnętrzne. Okres ten pokazał jednocześnie ogrom możliwości nowych technologii oraz to, w jak krótkim czasie mogą one zostać skutecznie zaadoptowane do potrzeb nowej rzeczywistości, opartej m.in. na modelu gospodarki o obiegu zamkniętym. Pandemiczne restrykcje i ich skutki przyspieszyły działania instytucji unijnych oraz samych państw członkowskich również w tym zakresie. Powstało wiele inicjatyw mających na celu odwrócenie obecnych trendów i zmianę dotychczasowych wzorców konsumpcji oraz produkcji w kierunku bardziej zrównoważonej przyszłości. Przedsiębiorcy w UE są z jednej strony liderami w zakresie innowacji związanych z gospodarką obiegu zamkniętego. Z drugiej zaś Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego oraz programy LIFE i „Horyzont Europa” stanowią znakomite uzupełnienie dla sektora prywatnego i tzw. podejścia „safe by design” („bezpieczne z założenia”). Podejście to zakłada uwzględnienie szeroko rozumianego bezpieczeństwa na jak najwcześniejszym etapie rozwoju każdego produktu i procesu w celu zapobiegania zagrożeniom dla środowiska i zapewnienia zdrowego, czystego i bezpiecznego otoczenia.
25 listopada 2020 r. Komisja Europejska wydała Komunikat p.t. „Maksymalne wykorzystanie innowacyjnego potencjału UE. Plan działania w zakresie praw własności intelektualnej wspierający odbudowę i odporność UE” (COM (2020) 760 final, „Komunikat”). W dokumencie tym zasygnalizowano, że rewolucja technologiczna i rozwój nowych modeli biznesowych opartych na gospodarce o obiegu zamkniętym stwarzają niepowtarzalną szansę na zwiększenie konkurencyjności UE i przewagi rynkowej przedsiębiorców z tego regionu świata. W komunikacie wskazano m.in., że „Jakość patentów przyznawanych w Europie należy do najwyższych na świecie. Europejscy innowatorzy są liderami w dziedzinie zielonych technologii. W skali światowej posiadają oni znaczną część zielonych patentów i dysponują szczególnie bogatymi portfelami własności intelektualnej w technologiach dotyczących przystosowania się do zmiany klimatu, wychwytywania i składowania dwutlenku węgla, uzdatniania wody i utylizacji odpadów”.
Z drugiej jednak strony potrzebę modernizacji systemu ochrony własności intelektualnej przedstawiono jako jedno z pięciu najbardziej doniosłych wyzwań UE w tym zakresie. Jedynie tytułem przykładu w Komunikacie wskazano, że:
– tylko 9 proc. MŚP w UE posiada zarejestrowane prawa własności intelektualnej, a brak aktywności i inicjatywy tych podmiotów w zakresie ochrony IP wynika przede wszystkim z braku wiedzy o istnieniu takich praw. W czasie obecnego kryzysu liczba rejestracji praw IP spadła ze szkodą dla konkurencyjności i odporności przedsiębiorstw.
– import towarów podrobionych i pirackich do UE wynosi aż 121 mld EUR, co stanowi do 6,8 proc. importu UE w 2016 r. Skutkuje to coroczną utratą sprzedaży bezpośredniej w wysokości 50 mld EUR i bezpośrednią utratą zatrudnienia w wysokości 416 000 miejsc pracy.
– szacuje się, że kradzież tajemnic handlowych w cyberprzestrzeni powoduje straty w UE w wysokości około 60 miliardów Euro.
– w kontekście transformacji cyfrowej kwestia właściwie dostosowanej ochrony wzorów w środowisku cyfrowym (regulującej choćby takie kwestie, jak ochrona plików do druku przestrzennego czy użytek prywatny wzorów) staje się palącym wyzwaniem.
– nadal brakuje kompleksowych regulacji dotyczących tego, w jaki sposób jak chronić wynalazki opracowane lub wdrożone z wykorzystaniem sztucznej inteligencji.
Komisja Europejska opracowała i przedstawiła w Komunikacie plan działania mający na celu:
– modernizację systemu ochrony praw IP,
– zwiększenie wykorzystywania i wdrażania własności intelektualnej, zwłaszcza przez MŚP,
– ułatwienie dostępu do wartości niematerialnych i ich współdzielenie, z zapewnieniem godziwego zwrotu z inwestycji na rzecz podmiotów zaangażowanych w rozwój nowych technologii,
– zapewnienie skuteczniejszego egzekwowania praw IP, oraz
– wzmocnienie przestrzegania zasad fair play na poziomie globalnym (w uproszeniu chodzi o podjęcie przez UE politycznej aktywności na poziomie globalnym w celu ochrony przedsiębiorców unijnych przed takimi negatywnymi zjawiskami w różnych regionach świata, jak choćby nieskuteczne przepisy dotyczące własności intelektualnej oraz ich przestrzeganie, przymusowy transfer technologii, nieuczciwe ograniczenia praw własności intelektualnej w odniesieniu do wyników wspólnych badań naukowych, czy bardzo szerokie eksterytorialne zakazy wnoszenia pozwów oraz cyberkradzież).
REGULACYJNE PRZYSPIESZENIE
Wychodząc naprzeciw tak zidentyfikowanym wyzwaniom Komisja Europejska przedstawiła szczegółowy plan działań na najbliższe miesiące i lata.
Odnośnie modernizacji systemu ochrony praw IP, Komisja zamierza m.in.:
– zwiększyć efektywność systemu dodatkowych świadectw ochronnych, których celem jest zapewnienie dodatkowego okresu ochrony praw własności intelektualnej dla opatentowanych środków leczniczych i środków ochrony roślin, będących przedmiotem czasochłonnych badań klinicznych i procedur związanych z dopuszczeniem do obrotu;
– unowocześnić regulacje w zakresie wzorów przemysłowych, aby były bardziej przystępne i umożliwiały przedsiębiorcom sprawniejsze przejście do cyfrowej i zielonej gospodarki;
– wzmocnić system ochrony oznaczeń geograficznych dotyczących produktów rolnych oraz rozważyć możliwość wprowadzenia zharmonizowanego unijnego systemu ochrony nierolnych oznaczeń geograficznych;
– podejmować dalsze działania mające na celu uruchomienie jednolitego systemu patentowego (ten projekt od wielu lat wywołuje ożywioną dyskusję i pozostaje poza zakresem niniejszego artykułu; należy jedynie zasygnalizować, że Polska jest jednym z kilku państw członkowskich, które z wielu powodów zdecydowało o pozostaniu poza systemem jednolitej ochrony patentowej).
W kontekście zwiększenia wykorzystywania i wdrażania własności intelektualnej Komisja:
– wprowadzi program bonów własności intelektualnej dla MŚP celem finansowania rejestracji praw własności intelektualnej i strategicznego doradztwa w zakresie własności intelektualnej;
– uruchomi usługi wsparcia w zakresie własności intelektualnej dla MŚP w ramach programu „Horyzont Europa” i rozszerzy je na inne unijne programy;
– przedstawi propozycje poprawy warunków dla przedsiębiorstw w zakresie ochrony i wykorzystania własności intelektualnej w zamówieniach publicznych.
W zakresie dotyczącym ułatwienia dostępu do wartości niematerialnych i ich współdzielenia działania Komisji mają być nakierowane na:
– zapewnienie dostępności krytycznej własności intelektualnej w czasach kryzysu, m.in. poprzez nowe narzędzia licencjonowania oraz analizę (wspólnie z państwami członkowskimi) wprowadzenia tzw. awaryjnego mechanizmu koordynacji obowiązkowego licencjonowania;
– zwiększenie przejrzystości i przewidywalności w licencjonowaniu tzw. SEP (standard essential patents), czyli patentów dotyczących technologii określonych w normach (patenty te odgrywają istotną rolę m.in. w technologiach 5G czy tzw. Internetu rzeczy (IoT);
– promowanie dostępu do danych i ich udostępnianie z zachowaniem uzasadnionych interesów podmiotów uprawnionych – m.in. poprzez wyjaśnienie niektórych najważniejszych przepisów dyrektywy dotyczącej ochrony tajemnic przedsiębiorstwa oraz dokonanie przeglądu dyrektywy w sprawie baz danych.
Jeżeli zaś chodzi o skuteczniejsze egzekwowanie praw IP, Komisja Europejska zamierza:
– wyjaśnić i zaktualizować w akcie prawnym o usługach cyfrowych obowiązki dotyczące usług cyfrowych – w szczególności platform internetowych;
– wzmocnić rolę Europejskiego Urzędu ds. Zwalczania Nadużyć Finansowych (OLAF) w walce z piractwem;
– ustanowić unijny zestaw narzędzi przeciwko podrabianiu, określając zasady wspólnych działań, współpracy oraz wymiany danych między właścicielami praw, pośrednikami i organami ścigania.
Wreszcie, adresując wyzwanie wzmocnienia przestrzegania zasad fair play na poziomie globalnym, Komisja zamierza:
– przedstawiać spójne, zdecydowane stanowisko na forum globalnym w dyskusjach z takimi instytucjami jak Światowa Organizacja Własności Intelektualnej (WIPO), Światowa Organizacja Handlu (WTO), Międzynarodowy Związek Ochrony Nowych Odmian Roślin (UPOV), Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) czy Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD);
– współpracować z państwami członkowskimi i innymi zainteresowanymi stronami w celu ustalenia i obrony globalnych norm w obszarze ochrony własności intelektualnej oraz najlepszych możliwych rozwiązań nowych problemów, takich jak konieczność zapewnienia równego dostępu do leczenia, szczepionek i diagnostyki w walce z COVID-19;
– rozważyć przystąpienie UE do Traktatu singapurskiego o prawie znaków towarowych; Komisja zamierza współpracować z partnerami międzynarodowymi w celu ochrony oznaczeń geograficznych na całym świecie poprzez lizboński system międzynarodowej rejestracji nazw pochodzenia i oznaczeń geograficznych WIPO;
– zwiększyć zakres uczestnictwa w globalnych forach internetowych tak, aby międzynarodowy system nazw domen (DNS) funkcjonował z pełnym poszanowaniem praw własności intelektualnej;
– aktywnie uczestniczyć w negocjacjach WIPO w celu osiągnięcia porozumienia w sprawie nowego traktatu zapewniającego ochronę międzynarodową organizacji nadawczych;
– podejmować działania w celu zapewnienia ratyfikacji przez UE traktatu pekińskiego WIPO (podpisanego przez UE w 2013 r.), na podstawie którego przyznaje się ochronę międzynarodową artystycznym wykonaniom audiowizualnym.
MAREK OLEKSYN RADCA PRAWNY, ROA RASIEWICZ OLEKSYN & ASSOCIATES
Diagnozy przedstawione w przywołanych Komunikatach Komisji Europejskiej oraz proponowane w tych dokumentach działania związane w przechodzeniem do gospodarki obiegu zamkniętego opartej o zielone technologie nie pozostawiają wątpliwości, że kluczem do skutecznej i sprawnej transformacji będzie własność intelektualna chroniąca każdą innowację w tym zakresie. Jakkolwiek system ochrony własności intelektualnej w Unii Europejskiej oraz w państwach członkowskich należy do najbardziej rozwiniętych i nowoczesnych na świecie, w najbliższym czasie możemy spodziewać się szeregu inicjatyw i konkretnych rozwiązań prawnych mających na celu jego dalsze udoskonalenie. Ta wiadomość nie powinna pozostać obojętna dla przedsiębiorców działających w różnych sektorach unijnego rynku. Świadome i właściwe przygotowanie przedsiębiorstwa do całkowicie nowego modelu gospodarki opartej o obieg zamknięty stwarza bowiem nie mającą precedensu szansę na osiągnięcie istotnej przewagi rynkowej w tym zakresie.
Współautorem tekstu jest Agnieszka Oleksyn-Wajda.
Artykuł został opublikowany w internetowym i papierowym wydaniu dziennika ,,Rzeczpospolitej”
