Fundacja rodzinna na gruncie przepisów AML
2023-03-30
W dniu 22 maja 2023 r. wchodzi w życie ustawa o fundacji rodzinnej.
Obok wprowadzenia do porządku prawnego nowej instytucji, ustawodawca zdecydował się na dokonanie licznych zmian do obowiązujących już przepisów, w tym w szczególności do ustawy o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu („ustawa AML”). Pojawienie się fundacji rodzinnych w obrocie prawnym wymusi na instytucjach obowiązanych stosowanie środków bezpieczeństwa finansowego wobec nowych podmiotów.
Fundacja rodzinna zrównana z trustem
Fundacja rodzinna, zgodnie z dyrektywą AML powinna być, w ocenie ustawodawcy, kwalifikowana jako porozumienie prawne o strukturze zbliżonej do trustu. Taka kwalifikacja fundacji rodzinnej pociągnęła za sobą konieczność dokonania modyfikacji definicji trustu na gruncie ustawy AML. Definicja ta została więc rozszerzona w ten sposób, że na gruncie AML/CFT fundacja rodzinna będzie traktowana właśnie jak trust. Z jednej więc strony, wszystkie obowiązki instytucji obowiązanych związane ze stosowaniem środków bezpieczeństwa finansowego wobec trustów będą miały odpowiednie zastosowanie do fundacji rodzinnych, a z drugiej strony wszystkie fundacje rodzinne będą zobowiązane do wykonywania obowiązków przynależnych mocą ustawy AML do trustów.
Identyfikacja beneficjenta rzeczywistego fundacji rodzinnej
Ustawodawca przesądził, że beneficjentem rzeczywistym fundacji rodzinnej będzie fundator (rozumiany jako założyciel trustu), członek zarządu fundacji rodzinnej (rozumiany jako powiernik trustu), członek rady nadzorczej fundacji rodzinnej (rozumiany jako nadzorca trustu; o ile rada nadzorcza została ustanowiona) oraz beneficjent fundacji rodzinnej.
Fundacji rodzinnej nie będzie przysługiwał status instytucji obowiązanej i tym samym nie będzie zobowiązana do wykonywania większości obowiązków przewidzianych przepisami ustawy AML. Fundacja rodzinna, jako, że została zrównana z trustem, będzie jednak zobowiązana do zgłaszania do CRBR swoich beneficjentów rzeczywistych. W tym zakresie ustawodawca nie zdecydował się na wprowadzenie niezależnego obowiązku zgłoszenia do CRBR beneficjentów rzeczywistych przez fundację rodzinną. Obowiązek ten, jako, że spoczywa na trustach, będzie miał odpowiednie zastosowanie do fundacji rodzinnych. Zakwalifikowanie fundacji rodzinnej jako trustu w rozumieniu przepisów AML zdaje się nie być jednak wystarczające do objęcia fundacji rodzinnej bezwzględnym obowiązkiem zgłaszania jej beneficjentów rzeczywistych do CRBR. Zgodnie bowiem z art. 58 pkt 6 ustawy AML obowiązek zgłaszania beneficjentów rzeczywistych do CRBR spoczywa na trustach, których powiernicy lub osoby zajmujące stanowiska równoważne mają miejsce zamieszkania lub siedzibę na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub nawiązują stosunki gospodarcze lub nabywają nieruchomość na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej w imieniu lub na rzecz trustu. Obowiązek ten jest więc warunkowy. Przepis, z racji, że przed modyfikacją definicji trustu odnosił się do podmiotów zagranicznych (brak było bowiem w polskim porządku prawnym odpowiednika takiego trustu) dezaktualizuje się w odniesieniu do zmienionej definicji trustu i rozszerzeniem jej również na fundację rodzinną. Jeżeli intencją ustawodawcy (a tak wynika z uzasadnienia do projektu ustawy o fundacji rodzinnej) było objęcie fundacji rodzinnej bezwarunkowym obowiązkiem zgłaszania jej beneficjentów rzeczywistych do CRBR, konieczna jest odpowiednia zmiana przepisu art. 58 pkt 6 ustawy AML, który konstytuuje ten obowiązek w odniesieniu do trustów. O ile bowiem, objęcie fundacji rodzinnej bezwarunkowym obowiązkiem zgłaszania jej beneficjentów rzeczywistych do CRBR, w kontekście należytego wykonania obowiązków w zakresie AML/CFT jest uzasadnione, o tyle kluczowe dla ich wykonania jest właściwe uregulowanie obowiązków związanych ze zgłaszaniem beneficjentów.
W tle wątpliwości dotyczące nieograniczonego dostępu do CRBR
Wskazać w tym miejscu należy, że wykonywanie obowiązków związanych ze zgłaszaniem beneficjentów rzeczywistych do CRBR (do którego dostęp jest jawny i bezpłatny) nie były wolne od wątpliwości jeszcze przed uchwaleniem przepisów ustawy o fundacji rodzinnej. Problem polskiego CRBR związany jest bowiem z ogólnodostępnością danych osobowych beneficjentów rzeczywistych w nim wskazanych. Kwestia ta była podnoszona przez wielu praktyków prawa, a wątpliwości powstałe na jej kanwie zostały pogłębione przez wydany przez TSUE w dniu 22 listopada 2022 r. wyrok w połączonych sprawach C-37/20 i C-601/20, w którym zakwestionowany został nieograniczony dostęp do luksemburskiego rejestru beneficjentów rzeczywistych. Zdaniem TSUE pełna jawność rejestru beneficjentów rzeczywistych narusza przepisy RODO i Kartę Praw Podstawowych UE, a ponadto nie jest proporcjonalna w stosunku do wartości, które mają być chronione.
Wyrok TSUE może stanowić zapowiedź nowelizacji przepisów AML w zakresie ograniczenia publicznego dostępu do CRBR. Mając zaś na względzie konieczność zagwarantowania prywatności fundatorowi oraz beneficjentom fundacji rodzinnej, taka zmiana zdaje się być konieczna, a sam dostęp do CRBR uwarunkowany wykazaniem uzasadnionego interesu prawnego.
Prywatność osób związanych z fundacją rodzinną
Zdaje się, że wprowadzenie powyższego ograniczenia w dostępnie do CRBR oraz w kontekście fundacji rodzinnych – ujawnianie w rejestrze fundacji rodzinnych wyłącznie beneficjentów, którym przysługuje uprawnienie do uczestnictwa w zgromadzeniu beneficjentów – zagwarantuje prywatność osób związanych z fundacją. Niezależnie, w związku z tym, że beneficjent fundacji rodzinnej będzie podlegał zgłoszeniu do CRBR należy generalnie rozważyć zasadność zgłaszania do rejestru fundacji rodzinnych jej beneficjentów. Zdaje się bowiem, że obowiązek ich zgłaszania do rejestru fundacji rodzinnych (z uwagi na ich pasywną co do zasady rolę w fundacji rodzinnej) jest nadmiarowy.
Nikola Jadwiszczak Niedbałka, Radca prawny w Krzysztof Rożko i Wspólnicy Kancelaria Prawna
Kancelaria KRWLEGAL jest rekomendowana w Rankingu IFLR1000 w kategorii Capital Markets: Equity oraz w Rankingu Kancelarii Prawniczych „Rzeczpospolita 2022” w kategoriach: Doradztwo regulacyjne dla sektora finansowego oraz Przygotowanie wejścia na giełdę.
