Powrót do postępowania gospodarczego – omówienie nowelizacji
2020-01-08
Szybkość, zapobieżenie obstrukcjom dokonywanym przez strony – te, ale nie tylko, zasady przyświecają nowemu postępowaniu gospodarczemu.
Skutkiem nowelizacji dokonanej ustawą z 4 lipca 2019 r., która w większości weszła w życie 7 listopada 2019 r., w Kodeksie postępowania cywilnego został dodany, jako postępowanie odrębne, Dział IIa – Postępowanie w sprawach gospodarczych. Zabieg ten stanowi powrót do funkcjonującej kiedyś, następnie uchylonej, procedury gospodarczej.
Sprawa gospodarcza
W postępowaniu w sprawach gospodarczych rozpatrywane będą obecnie sprawy:
1. ze stosunków cywilnych między przedsiębiorcami w zakresie prowadzonej przez nich działalności gospodarczej, choćby którakolwiek ze stron zaprzestała prowadzenia działalności gospodarczej,
2. ze stosunku spółki oraz dotyczące roszczeń związanych z odpowiedzialnością cywilną w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością i spółce akcyjnej,
3. przeciwko przedsiębiorcom o zaniechanie naruszeń środowiska i przywrócenie go do stanu poprzedniego lub o naprawienie szkody z tym związanej oraz o zakazanie albo ograniczenie działalności zagrażającej środowisku,
4. z umów o roboty budowlane, umów służących wykonaniu robót budowlanych, z umów leasingu oraz przeciwko osobom odpowiadającym za dług przedsiębiorcy (niezależnie od tego czy dotyczą stosunków prawnych łączących przedsiębiorców),
5. między organami przedsiębiorstwa państwowego, między przedsiębiorstwem państwowym lub jego organami a jego organem założycielskim lub organem sprawującym nadzór,
6. z zakresu prawa upadłościowego i restrukturyzacyjnego,
7. o nadanie klauzuli wykonalności prawomocnemu orzeczeniu sądu gospodarczego lub podlegającemu natychmiastowemu wykonaniu albo ugodzie zawartej przed tym sądem oraz o pozbawienie wykonalności wskazanych tytułów wykonawczych.
Z katalogu spraw gospodarczych zostały natomiast wyłączone sprawy o:
1. podział majątku wspólnego wspólników spółki cywilnej po jej ustaniu i
2. wierzytelność nabytą od osoby niebędącej przedsiębiorcą, chyba że wierzytelność ta powstała ze stosunku prawnego w zakresie działalności gospodarczej prowadzonej przez wszystkie jego strony.
Oznacza to, że postępowanie gospodarcze po nowemu dotyczy przedsiębiorców, ale nie tylko. Są nim objęte przykładowo osoby fizyczne, które poręczyły dług spółce czy zawarły umowę na budowę domu.
Uniknięcie postępowania gospodarczego
Na wniosek strony, która nie jest przedsiębiorcą lub jest osobą fizyczną będącą przedsiębiorcą, sąd pomimo tego, że chodzi o sprawę gospodarczą, rozpozna ją z pominięciem przepisów o postępowaniu gospodarczym. Odpowiedni wniosek zainteresowany może złożyć po doręczaniu mu pouczeń, jeśli nie jest reprezentowany przez profesjonalnego pełnomocnika, albo jeśli reprezentuje go profesjonalista – w pozwie lub w pierwszym piśmie procesowym pozwanego. Złożony wniosek jest dla sądu wiążący.
Pouczenia
Zgodnie z nowymi przepisami, stronę występującą bez profesjonalnego pełnomocnika sąd poucza o najistotniejszych dla postępowania gospodarczego regulacjach, a mianowicie o:
1. obowiązku powołania wszystkich twierdzeń i dowodów w pozwie (powód) albo w odpowiedzi na pozew (pozwany),
2. prekluzji dowodowej,
3. prawie do złożenia wniosku o rozpoznanie sprawy z pominięciem przepisów o postępowaniu gospodarczym,
4. pierwszeństwie dowodu z dokumentów.
Pouczeń udziela się stronie niezwłocznie po złożeniu pierwszego pisma procesowego, a jeżeli było ono dotknięte brakami – po ich usunięciu. Jeśli strona nie jest przedsiębiorcą lub jest przedsiębiorcą będącym osobą fizyczną, pouczeń udziela się także przy pierwszej czynności sądu, na którą strona się stawiła. Pouczenia powinny zostać udzielone na piśmie oraz na wskazany adres poczty elektronicznej. Na sądzie ciąży obowiązek prawidłowego pouczenia stron.
Nowe wymaganie stawiane pierwszym pismom procesowym
Nowelizacja wprowadza dodatkowy wymóg dla pierwszych pism procesowych w sprawie. Pozew i pierwsze pismo pozwanego muszą spełniać nie tylko wymagania stawiane dotychczas pismom procesowym, ale również zawierać wskazanie adresu poczty elektronicznej strony, albo jej oświadczenie, że nie posiada takiego adresu. Brak wskazania adresu poczty elektronicznej uznawany będzie za brak formalny pisma.
Przyspieszenie postępowania i ograniczenie obstrukcji stron
Całej nowelizacji przyświecał cel przyspieszenia postępowania i ograniczenia dokonywanych przez strony obstrukcji procesowych (przeciągania postępowania). Cel ten ustawodawca postanowił zrealizować w szczególności w postępowaniu gospodarczym.
Wykluczona została w nim możliwość:
1. występowania z nowymi roszczeniami zamiast lub obok dotychczasowych (jedynie w przypadku zmiany okoliczności powód może obecnie żądać, zamiast pierwotnego przedmiotu sporu, jego równowartości lub innego przedmiotu, a w sprawach o świadczenie powtarzające się może rozszerzyć pozew o świadczenia za kolejne okresy),
2. zawieszenia postępowania w razie niestawiennictwa obu stron na rozprawie oraz w razie niestawiennictwa powoda, gdy powód nie żądał rozpoznania sprawy w jego nieobecności, a pozwany nie zgłosił wniosku o rozpoznanie sprawy,
3. zmian po stronie powoda lub pozwanego,
4. przekazania sprawy pozostającej w związku ze sprawą prowadzoną przez sąd rejonowy sądowi okręgowemu,
5. występowania z powództwem wzajemnym.
Nadto wprowadzono zasadę prekluzji dowodowej (o czym poniżej) i obwarowano niektóre czynności terminami. Obecnie sprawa powinna zakończyć się w terminie sześciu miesięcy, co do zasady, od dnia złożenia odpowiedzi na pozew. Natomiast ewentualne przekazanie sprawy sądowi właściwemu powinno nastąpić w terminie miesiąca od dnia wdania się w spór przez pozwanego.
Dodana została także nowa sankcja. Niezależnie od wyniku sprawy sąd może obciążyć kosztami procesu stronę, która przed wytoczeniem pozwu nie podjęła próby dobrowolnego rozwiązania sporu, uchyliła się od udziału w niej lub uczestniczyła w niej w złej wierze i przez to przyczyniła się do zbędnego wytoczenia powództwa lub wadliwego określenia przedmiotu sprawy.
Ponadto ustawodawca przyznał wyrokowi sądu I instancji walor tytułu zabezpieczenia. Oznacza to, że staje się on wykonalny bez nadawania mu klauzuli wykonalności.
Postępowanie dowodowe
Najwięcej nowości pojawia się w postępowaniu dowodowym, należą do nich:
1. umowa dowodowa,
2. pierwszeństwo dowodu z dokumentów oraz
3. prekluzja dowodowa.
Umowa dowodowa
Od 7 listopada 2019 r. strony, w oparciu o umowę dowodową, mogą się umówić o wyłączenie z postępowania określonych dowodów ze wskazanego stosunku prawnego powstałego na podstawie umowy. Przepisy nie precyzują jednak jakie dowody mogą podlegać wyłączeniu. Uznać zatem należy, że można nią wyłączyć przeprowadzenie każdego dowodu.
Dla swej ważności umowa dowodowa wymaga sporządzenia na piśmie pod rygorem nieważności albo zawarcia w formie ustnej przed sądem. W przypadku wątpliwości uważa się, że umowa późniejsza utrzymuje w mocy te postanowienia umowy wcześniejszej, które da się z nią pogodzić. Umowa zawarta pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu jest nieważna.
Zarzut nieważności lub bezskuteczności umowy dowodowej można podnieść najpóźniej na posiedzeniu, na którym powołano się na tę umowę, a jeśli uczyniono to w piśmie procesowym – najpóźniej w następnym piśmie procesowym albo na najbliższym posiedzeniu.
Sąd nie może dopuścić z urzędu dowodu wyłączonego umową dowodową. Fakty, które miałyby zostać wykazane dowodami wyłączonymi przez umowę dowodową, sąd może ustalić na podstawie twierdzeń stron, biorąc pod rozwagę całokształt okoliczności sprawy.
Pierwszeństwo dowodu z dokumentów
Zasada pierwszeństwa dowodu z dokumentów jest realizowana poprzez: a. umożliwienie sądowi dopuszczenia dowodu z zeznań świadków jedynie wtedy, gdy po wyczerpaniu innych środków dowodowych lub w ich braku pozostaną niewyjaśnione fakty istotne dla rozstrzygnięcia sprawy,
b. wprowadzenie wymogu dla strony wykazania jej czynności dokumentami, chyba że wykaże, że nie może przedstawić dokumentu z przyczyn od niej niezależnych.
Prekluzja dowodowa
Nowelizacja przywraca zasadę prekluzji dowodowej, czyli powraca do ograniczenia czasowego na powoływanie twierdzeń i dowodów na poparcie stanowiska stron. Co do zasady, powód jest obowiązany powołać wszystkie twierdzenia i dowody w pozwie, a pozwany – w odpowiedzi na pozew. W przypadku, gdy strona działa bez profesjonalnego pełnomocnika, przewodniczący doręczając jej stosowne pouczenia, wyznaczy jej termin na ich powołanie, nie krótszy niż tydzień. Wyjątkowo, jeśli jest to uzasadnione okolicznościami sprawy, przewodniczący może określić inny termin do powołania twierdzeń i dowodów.
W przypadku niedochowania wyznaczonych terminów, twierdzenia i dowody podlegają pominięciu, chyba że strona uprawdopodobni, że ich powołanie nie było możliwe albo, że potrzeba ich powołania powstała później. W takim przypadku dalsze twierdzenia i dowody powinny być powołane w terminie dwóch tygodni od dnia, w którym ich powołanie stało się możliwe lub wynikła potrzeba ich powołania.
Komentarz autora
Przywrócone postępowanie gospodarcze ma zalety i wady i na pewno na początku przysporzy praktykom wielu trudności. Przede wszystkim jest to postępowanie bardzo sformalizowane, przez co nawet profesjonalista może w nim łatwiej popełnić błąd, który skutkował będzie negatywnymi skutkami procesowymi. Dlatego też, do czasu ugruntowania swoistej praktyki postępowania gospodarczego, w przypadkach, w których będzie to możliwe, najlepiej korzystać z wniosku o rozpoznanie sprawy z pominięciem przepisów o postępowaniu gospodarczym.
Artykuł ukazał się w internetowym wydaniu dziennika „Rzeczpospolita”
