• WIADOMOŚCI

Zasady dostępu do CRBR wymagają niezwłocznych zmian

2023-04-12

Główne konkluzje wyroku TSUE

We wspominanym wyroku TSUE nie tylko zakwestionował nieograniczony dostęp do informacji o beneficjentach rzeczywistych, ale również stanął na stanowisku przeciwko generalnie publicznemu dostępowi (w każdym przypadku), do informacji zamieszczanych w rejestrach. W ocenie TSUE nieodzownym elementem publicznego udostępnienia informacji jest to, że informacje te są wówczas jawne dla potencjalnie nieograniczonej liczby osób. W takim przypadku przetwarzanie danych osobowych następuje również przez osoby, które ze względów niezwiązanych z celem realizowanym przez ten środek dążą do uzyskania informacji na temat sytuacji, w szczególności materialnej i finansowej beneficjenta rzeczywistego, zwłaszcza jeśli dostęp do takiego rejestru jest elektroniczny i możliwy za pośrednictwem przeglądarki internetowej. Z tego względu, TSUE uznał, że przepis dyrektywy AML stanowiący podstawę do zapewnienia przez państwa członkowskie dostępności informacji o beneficjentach rzeczywistych we wszystkich przypadkach, każdej osobie jest nieważny, jako naruszający przepisy RODO i Kartę Praw Podstawowych UE.

Wpływ orzeczenia na przepisy ustawy AML

Unieważnienie przez TSUE przepisu dyrektywy AML, który stanowi podstawę jawności i niczym nieograniczonego, bezpłatnego dostępu do polskiego CRBR, może, a nawet powinien stanowić zapowiedź nowelizacji przepisów ustawy AML. Za koniecznością wprowadzenia takich zmian, jako pokłosie wydanego przez TSUE wyroku, opowiedzieli się już UODO oraz RPO.

Mając zatem na względzie konieczność zagwarantowania prywatności beneficjentów rzeczywistych postulować należy wprowadzenie do porządku prawnego ograniczonego dostępu do danych ujawnionych w CRBR, gdzie warunkiem uzyskania informacji o danych osobowych beneficjentów rzeczywistych będzie uprzednie wykazanie przez zainteresowanego uzasadnionego interesu prawnego. Takie informacje powinny być bowiem udostępniane wyłącznie w zakresie, w jakim żądającym przysługuje status instytucji obowiązanej i wyłącznie dla celów zastosowania środka bezpieczeństwa finansowego w toku nawiązywania relacji z danym podmiotem w postaci identyfikacji jego beneficjenta rzeczywistego. Udostępnienie danych dotyczących beneficjentów rzeczywistych pozostałym podmiotom i osobom (w tym pozostawienie pełnej jawności rejestru) jest nadmiarowe i nie znajduje uzasadnienia nie tylko w kontekście wydanego przez TSUE wyroku, ale również na gruncie przepisów RODO, w kontekście prawa do prywatności, gwarantowanego przepisami Konstytucji RP, jak również na gruncie obowiązków przewidzianych przepisami ustawy AML. Wszak obowiązek ustalenia beneficjenta rzeczywistego danego podmiotu spoczywa wyłącznie na tych podmiotach, którym przysługuje status instytucji obowiązanej w rozumieniu przepisów AML. Nie jest zatem uzasadniony niczym nieograniczony dostęp do informacji o beneficjentach rzeczywistych, w tym do ich danych osobowych oraz numeru PESEL. Osoby postronne, którym status instytucji obowiązanej nie przysługuje na dzień dzisiejszy mają pełny dostęp do danych o beneficjentach rzeczywistych i mogą te dane wykorzystywać dla realizacji swoich partykularnych interesów, niezwiązanych ze stosowaniem przepisów ustawy AML, jako, że generalnie obowiązki przewidziane tymi przepisami nie mają do nich zastosowania.

W świetle powyższego, zmiana zasad dostępu do CRBR zdaje się być konieczna i miejmy nadzieję, że jest wyłącznie kwestią czasu. W okresie – nazwijmy go – przejściowym, tj. pomiędzy wydaniem wyroku przez TSUE, a zmianą zasad w dostępie do CRBR, beneficjenci rzeczywiści, których dane są udostępniane publicznie mogą kierować roszczenia z tego tytułu do Skarbu Państwa. Wyrok TSUE skutkował bowiem unieważnieniem przepisu dyrektywy AML, który stanowił podstawę transponowania do ustawy AML zasad dostępu do CRBR, opartych na pełnej jego jawności. Część komentatorów jest zaś zdania, że skoro brak w przepisach unijnych podstawy do pozostawienia pełnej jawności rejestru beneficjentów rzeczywistych, to też przepisy polskiej ustawy AML w tym zakresie jawią się jako sprzeczne z przepisami unijnymi (i to już od dnia ich wprowadzenia, jako, że podstawa z dyrektywy AML została unieważniona ze skutkiem ex tunc) i jako takie mogą otwierać drogę do występowania z roszczeniami odszkodowawczymi. Ministerstwo Sprawiedliwości stoi z kolei na stanowisku, że wyrok może mieć wpływ na zasady udostępniania niektórych kategorii danych, ale nie podważa legalności działania samego rejestru. Tym samym można dojść do przekonania, że resort uznaje, że wyrok co do zasady nie ma bezpośredniego skutku w prawie krajowym. W jego ocenie, ewentualne zmiany wymagają uprzedniego wypracowania rozwiązań normatywnych na poziomie prawa unijnego.

Co dalej?

Abstrahując od wydanego wyroku TSUE, który niewątpliwie stał się podstawą do dyskusji na temat zmiany zasad dostępu do polskiego rejestru, konieczność ograniczenia dostępności danych beneficjentów rzeczywistych była podnoszona już wcześniej. Niezależnie, wciąć czekamy na komentarz ustawodawcy unijnego w sprawie kierunków działania oraz wpływu wydanego przez TSUE wyroku na kraje członkowskie. Dotychczasowe milczenie ustawodawcy unijnego może być spowodowane generalną decentralizacją unijnych mechanizmów nadzorczych nad obszarem AML/CFT. Być może wyrok TSUE przyczyni się nie tylko do zmiany zasad dostępu do rejestrów beneficjentów rzeczywistych, ale również przyśpieszy prace nad projektowanym Rozporządzeniem AMLA, którym ma zostać wprowadzony unijny (scentralizowany) Urząd ds. Przeciwdziałania Praniu Pieniędzy i Finansowania Terroryzmu.

Nikola Jadwiszczak Niedbałka, Radca prawny w Krzysztof Rożko i Wspólnicy Kancelaria Prawna

Kancelaria KRWLEGAL jest rekomendowana w Rankingu IFLR1000 w kategorii Capital Markets: Equity oraz w Rankingu Kancelarii Prawniczych „Rzeczpospolita 2022” w kategoriach: Doradztwo regulacyjne dla sektora finansowego oraz Przygotowanie wejścia na giełdę.