Zmiany w sporach z konsumentami
2022-09-30
Nowe postępowanie odrębne w sprawach konsumenckich ma z założenia wzmocnić pozycję procesową konsumentów.
W Radzie Ministrów trwają prace nad kolejną obszerną nowelizacją kodeksu postępowania cywilnego oraz innych ustaw (UD 156, dalej „Projekt”), której celem jest usprawnienie procedury cywilnej i przyspieszenie rozpoznawania sporów cywilnych, jak również doprecyzowanie oraz usunięcie rozbieżności w zakresie rozwiązań prawnych wprowadzonych ustawą nowelizującą z 4 lipca 2019 r. (tzw. duża nowelizacja k.p.c.). Jedną z kluczowych zmian ma być wprowadzenie odrębnego postępowania z udziałem konsumentów. Wprowadzenie do k.p.c. postępowania odrębnego w sprawach konsumenckich stanowi wyraz wyjścia naprzeciw oczekiwaniom konsumentów co do zwiększenia zakresu ochrony ich praw. Nowe przepisy mają mieć zastosowanie w sprawach o roszczenia konsumenta przeciwko przedsiębiorcy oraz o roszczenia przedsiębiorcy przeciwko konsumentowi. Przepisy o postępowaniu z udziałem konsumentów miałyby mieć zastosowanie także w przypadku, gdy przedsiębiorca będący stroną postępowania zaprzestał prowadzenia działalności gospodarczej.
Postępowanie odrębne z udziałem konsumentów ma charakteryzować się następującymi odmiennościami:
a) w sprawach rozpoznawanych w postępowaniu odrębnym konsument będzie mógł wytoczyć powództwo również przed sąd właściwy dla miejsca swojego zamieszkania, chyba że właściwość sądu będzie wyłączna;
b) przedsiębiorca będący powodem będzie zobowiązany powołać wszystkie twierdzenia i dowody w pozwie, a będący pozwanym – w odpowiedzi na pozew pod rygorem pominięcia, chyba że strona będąca przedsiębiorcą uprawdopodobni, że ich powołanie nie było możliwe albo że potrzeba ich powołania wynikła później;
c) jeżeli strona będąca przedsiębiorcą przed wytoczeniem powództwa zaniechała próby dobrowolnego rozwiązania sporu, uchyliła się od udziału w niej lub uczestniczyła w niej w złej wierze i przez to przyczyniła się do zbędnego wytoczenia powództwa lub wadliwego określenia przedmiotu sprawy, niezależnie od wyniku sprawy sąd będzie mógł obciążyć tę stronę kosztami procesu w całości lub części, a w uzasadnionych przypadkach nawet podwyższyć je, jednak nie więcej niż dwukrotnie.
Można mieć wątpliwość, czy szykowane rozwiązania pozytywnie wpłyną na przejrzystość zasad sądowego postępowania cywilnego. W aktualnej wersji k.p.c. wyróżnionych zostało już 15 postępowań odrębnych. Uzasadnieniem dla ich wprowadzenia była każdorazowo znaczna liczba różnic w stosunku do zasad ogólnych. Jednakże w omawianym przypadku przewiduje się jedynie trzy odmienności od regulacji ogólnej, co wydaje się nie być wystarczające do uzasadnienia utworzenia kolejnego postępowania odrębnego. Dodać również należy, że wprowadzenie nowego rodzaju postępowania zwiększa ryzyko sprzeczności wewnętrznych i problemów dotyczących wykładni przepisów prawa w przypadku nakładania się na siebie przepisów regulujących kilka postępowań odrębnych.
Na aprobatę zasługuje wprowadzenie właściwości przemiennej. Jakkolwiek obecne przepisy k.p.c. przewidują ochronę konsumentów w kwestii właściwości – co do zasady powództwa przeciw konsumentom są wytaczane według miejsca ich zamieszkania – to umożliwienie konsumentom wytaczania powództw przed sądem właściwym dla miejsca ich zamieszkania ułatwi im realizację prawa do sądu. W konsekwencji może doprowadzić do likwidacji barier związanych z koniecznością ponoszenia kosztów prowadzenia sprawy przed oddalonym sądem.
Pozytywnie należy również ocenić rozwiązanie mające na celu motywowanie przedsiębiorcy do zawarcia ugody z konsumentem poprzez możliwość obciążenia kosztami procesu bez względu na wynik sprawy przedsiębiorcy, który nie zmierzał do polubownego zakończenia sprawy. Uprawnienie sądu do podwyższenia tych kosztów nawet dwukrotnie wydaje się być jednak nadmiernym zobowiązaniem fiskalnym strony procesu. Projektodawca mógłby więc skorzystać z rozwiązania przyjętego w postępowaniu gospodarczym i sankcje finansowe ograniczyć do kosztów procesu, tj. bez ich podwyższania.
Wątpliwości budzi natomiast propozycja związana z koncentracją materiału dowodowego. W postępowaniu odrębnym tylko przedsiębiorca byłby zobowiązany do przedstawiania nowych twierdzeń w pierwszym piśmie procesowym pod rygorem pominięcia. Uregulowanie to w sposób nieproporcjonalny wydaje się naruszać równowagę stron procesu. Ponadto, możliwość podnoszenia nowych twierdzeń i dowodów przez konsumentów bez względu na etap postępowania mogłaby prowadzić do przedłużania, a nie przyspieszenia rozpoznawania sporów.
Podsumowując, pozytywnie należy ocenić chęć zwiększenia ochrony konsumenckiej w ramach procedury cywilnej, natomiast zamiast konstruowania nowego postępowania odrębnego wydaje się, że bardziej odpowiednie byłoby dodanie do przepisów ogólnych k.p.c. regulacji w zakresie właściwości sądu oraz rozstrzygania o kosztach procesu w zmodyfikowanym kształcie.
