• FINANSE

Manager odpowie za rozporządzanie majątkiem spółki na szkodę wierzyciela

2023-09-14

Bez wątpienia na managerach spółek ciąży obowiązek działania na korzyść zarządzanego przez nich podmiotu. Podstawowym kryterium działań podejmowanych przez każdego managera powinno być uniknięcie niewypłacalności spółki (art. 11 Prawa upadłościowego; dalej: PrUp), postawienia jej w stan upadłości (art.10 PrUP), czy też osobistej odpowiedzialności za jej zobowiązania (zob. art. 299 kodeksu spółek handlowych; dalej: k.s.h.) oraz zarzutu działania lub zaniechania na jej szkodę (zob. art. 295 § 1 k.s.h., art. 483 § 1 k.s.h., art. 296 kodeksu karnego; dalej: k.k.). Często łączy się to z koniecznością przeprowadzenia restrukturyzacji spółki oraz jej zadłużenia wymagającej efektywnego rozporządzania jej majątkiem i obciążania go.

Działania managera powinny jednak uwzględniać nie tylko interes samej spółki, lecz również jej wierzycieli. Bezpodstawne niezaspokajanie ich roszczeń (art. 300 k.k.), przenoszenie składników majątkowych na nowo utworzony podmiot (art. 301 § 1 k.k.), czy też faworyzowanie niektórych wierzycieli przez spółkę (art. 302 k.k.) mogą bowiem zostać zakwalifikowane jako działania noszące znamiona czynów zabronionych. Legitymowanymi biernie w tym zakresie, w rozumieniu art. 308 k.k., mogą być zarówno członkowie zarządu i rady nadzorczej, jak i likwidatorzy, prokurenci oraz pełnomocnicy, a nawet syndyk albo zarządca oraz każda osoba mająca w ramach spółki wpływ na decyzje związane z zarządzaniem jej majątkiem.

Niezaspokajanie roszczeń

Szczególną ostrożność manager powinien zachować podejmując czynności z zakresu rozporządzania majątkiem spółki oraz obciążania go w stanie grożącej jej niewypłacalności lub upadłości. Winien dążyć do uniknięcia ich kwalifikacji jako umyślnego udaremniania lub uszczuplania zaspokojenia nawet jednego wierzyciela. Sama groźba niewypłacalności lub upadłości musi mieć charakter konkretny i realny, ale nie nieuchronny, bowiem nawet złożenie wniosku o upadłość takiego wniosku nie przesądza. Z kolei roszczenia kierowane do majątku spółki nie muszą mieć charakteru wymagalnego. Mogą one obejmować również należności publiczno-prawne, np. podatki, cła, składki na rzecz ZUS.

W rozumieniu art. 300 k.k. niemal każda forma przeniesienia składników majątkowych na inny podmiot gospodarczy może realizować jego znamiona. Odpowiedzialnością mogą zostać objęte zarówno czynności prawne:

• darowizny,
• umowy zawierane na warunkach niekorzystnych dla spółki albo obciążające jej majątek rzeczywiście (np. dzierżawa nieruchomości, zabezpieczenie lub doubezpieczenie istniejącego roszczenia) oraz pozornie (np. zabezpieczenie wekslowe, czy też hipoteczne nieistniejącego długu),
• zwolnienia z obciążeń osób trzecich (np. zrzeczenie się hipoteki, zwolnienie z długu, zrzeczenie się roszczenia),
• jak i czynności faktyczne: usuwanie, ukrywanie, zbywanie czy niszczenie składników majątkowych spółki.

Przykładowo, jako ukrywanie majątku kwalifikuje się nie tylko umieszczanie przedmiotów majątkowych w nieznanym miejscu, ale też niewyjawienie ich w wykazie majątku organowi egzekucyjnemu (art. 8011 i art. 913 kodeksu postępowania cywilnego (dalej: k.p.c.)), syndykowi w postępowaniu upadłościowym (art. 57 PrUp), czy też w toku administracyjnego postępowania egzekucyjnego (art. 71 ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji). Nie oznacza to oczywiście, że spółka nie może w ogóle rozporządzać swoim majątkiem. Może to robić, a ograniczenie ma miejsce dopiero, gdy jest zagrożona niewypłacalnością lub upadłością.

Odpowiedzialności karnej może podlegać również manager rozporządzający składnikami majątku spółki, które zostały zajęte lub zagrożone zajęciem, bądź usuwający znaki zajęcia w celu udaremnienia wykonania orzeczenia sądu lub innego organu państwowego (art. 300 § 2 k.k.). Zajęcia majątku dotyczą wszelkich prawomocnych decyzji oraz orzeczeń (sądowych lub innego organu państwowego) pozbawiających spółkę możliwości zarządu składnikiem swojego mienia. Przy czym udaremnienie egzekucji może mieć miejsce jeszcze przed jej wszczęciem, a więc już wtedy, gdy wierzyciel złożył pozew lub wyraził zamiar wytoczenia powództwa. Z kolei znamię usunięcia znaków zajęcia odnosi się do znaków, o których mowa w art. 854 k.p.c. Jednocześnie modyfikowanie znaków zajęcia, niepolegające na ich usunięciu, nie jest penalizowane.

W typie podstawowym przestępstwo niezaspokojenia roszczeń wierzycieli zagrożone jest karą pozbawienia wolności do lat trzech. Jeśli sprawca działa w celu udaremnienia wykonania orzeczenia sądowego lub innego organu państwowego, wówczas kara wynosi od trzech miesięcy do lat pięciu pozbawienia wolności. Gdy szkoda została wyrządzona wielu wierzycielom (co najmniej dwóm), sankcja pozbawienia wolności wynosi od sześciu miesięcy do lat ośmiu.

Pozorne bankructwo

W praktyce bardzo często można się spotkać z zakładaniem nowej spółki i przenoszeniem na nią aktywów poprzedniego przedsiębiorstwa. Takie działanie managera może zostać zakwalifikowane jako przestępstwo pozornego bankructwa, jeśli dochodzi przez nie do udaremnienia lub ograniczenia zaspokojenia wymagalnych bądź jeszcze niewymagalnych należności kilku wierzycieli (art. 301 § 1 k.k.) bądź do upadłości lub niewypłacalności dłużnej spółki (art. 301 § 2 k.k.). Penalizowane jest również doprowadzenie spółki do upadłości lub niewypłacalności, w szczególności poprzez lekkomyślne trwonienie części składowych majątku, zaciąganie zobowiązań lub zawieranie transakcji oczywiście sprzecznych z zasadami gospodarowania (art. 301 § 3 k.k.).

Nową jednostką jest wyłącznie podmiot stworzony w czasie, kiedy spółka była już dłużnikiem i nastąpiło przeniesienie na nią składników majątku. Nie jest penalizowane wykorzystanie już istniejącego podmiotu, czyli sytuacja, w której dochodzi do następującej sekwencji zdarzeń, tj. stworzenia nowego podmiotu, stania się następnie przez spółkę dłużnikiem kilku wierzycieli, po czym do przeniesienia na nowy podmiot składników jej majątku. Przepis ten nie dotyczy również sytuacji nabycia udziałów we wcześniej istniejącej spółce. Ponadto nie jest nową jednostką gospodarczą przekształcenie formy organizacyjnej już istniejącej jednostki, np. przekształcenie spółki z o.o. w spółkę akcyjną.

Doprowadzenie do upadłości oznacza doprowadzenie do okoliczności określonej w art. 10–11 PrUp. Upadłość orzeka się wobec niewypłacalnego (art. 10 PrUp). Spółka jest niewypłacalna, jeżeli utraciła zdolność do wykonywania swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych (art. 11 ust. 1 PrUp.) bądź gdy jej zobowiązania pieniężne przekraczają wartość jej majątku, a stan ten utrzymuje się przez okres przekraczający 24 miesiące (art. 11 ust. 3 PrUp.). Przy czym samo doprowadzenie do wszczęcia postępowania upadłościowego czy też sanacyjnego (Prawa restrukturyzacyjnego) nie jest penalizowane w art. 301 § 2 k.k.

W typie podstawowym przestępstwo pozornego bankructwa zagrożone jest karą pozbawienia wolności od trzech miesięcy do lat pięciu. W typie uprzywilejowanym podlega ono grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat dwóch (art. 301 § 3 k.k.).

Faworyzowanie wierzycieli

Szczególną ostrożność manager powinien również zachować spłacając lub zabezpieczając wymagalne roszczenia tylko niektórych wierzycieli spółki, której grozi niewypłacalność lub upadłość, w sytuacji braku możliwości zaspokojenia wszystkich jej wierzycieli. Jego czynności mogą bowiem zostać zakwalifikowane jako umyślne działanie na szkodę pozostałych wierzycieli (art. 302 § 1 k.k.). Odnosi się to w szczególności do sytuacji wybiórczego spłacania tylko niektórych wierzycieli spółki czy też poza kolejnością wynikającą z zaciągniętych zobowiązań.

W szczególności każdy manager powinien brać pod uwagę kolejność zaspokojenia określonych wierzycieli określoną w aktach normatywnych, np. w art. 342 PrUp, art. 1025 k.p.c., art. 496 § 1 k.s.h., art. 25 § 3 k.k.w. Manager nie ponosi jednak odpowiedzialności, jeśli faworyzując niektórych wierzycieli, spółka dysponuje majątkiem na spłacenie pozostałych.

Łapownictwo

W art. 302 § 2 k.k. przewidziane zostało przestępstwo korupcyjne. W tym zakresie manager powinien strzec się przed ryzykiem kwalifikacji dyspozycji majątkiem spółki na rzecz jednego z wierzycieli, jako wręczenia mu korzyści albo jej obietnicy w zamian za  działanie na szkodę innych wierzycieli (co najmniej dwóch) w związku z postępowaniem upadłościowym lub zmierzającym do zapobiegnięcia ogłoszenia upadłości (np. postępowanie naprawcze). Już samo złożenie obietnicy udzielenia korzyści stanowi dokonanie (a nie usiłowanie) przestępstwa również wtedy, gdy obietnica udzielenia korzyści nie została przyjęta. Ponadto nie jest konieczne, aby postępowanie upadłościowe już się toczyło.

Karą grożącą za popełnienie przestępstwa faworyzowania wierzycieli jest grzywna, kara ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat dwóch. Surowiej karane jest przekupstwo, bowiem podlega karze pozbawienia wolności do lat trzech.

Rozszerzona odpowiedzialność

Działania organów zarządczych obejmują wydawanie dyspozycji dotyczących zarówno bieżącego zarządzania sprawami majątkowymi, jak i dokonywania odpowiednich czynności prawnych i faktycznych w imieniu spółki. O ile na gruncie prawa handlowego odpowiedzialność odszkodowawcza skierowana może być tylko do członków zarządu, rady nadzorczej, komisji rewizyjnej oraz likwidatorów za szkody wyrządzone spółce (art. 293 k.s.h., art. 483 k.s.h.) oraz do spółki jako takiej, jeżeli szkoda została wyrządzona jej działaniem osobom trzecim (art. 416 k.c.), to na gruncie prawa karnego – art. 308 k.k. – rozszerza grono podmiotów mogących ponosić odpowiedzialność za przestępstwa spółki jako dłużnika. Nie jest bowiem wykluczona odpowiedzialność nawet samych wspólników (akcjonariuszy) spółki.

Stosowanie wskazanych przepisów nie powinno jednak godzić w swobodę obrotu gospodarczego. Nie może ono prowadzić do penalizacji czynności zarządczych spółką mieszczących się w granicach ryzyka gospodarczego, które w chwili podejmowania decyzji są racjonalne, logiczne i uzasadnione ekonomicznie.

Zdaniem autorów

Decyzje zarządcze zazwyczaj zapadają w ramach organów kolegialnych. Każdorazowo pogłębionej analizy wymaga zatem związek przyczynowy pomiędzy aktem głosowania członka organu a skutkami jego decyzji. Sam fakt uczestniczenia w głosowaniu nie oznacza automatycznej możliwości przypisania każdemu z głosujących winy czy też odpowiedzialności za przestępczy skutek uchwały. Każdy członek organu odpowiada w granicach swojej umyślności lub nieumyślności, niezależnie od odpowiedzialności pozostałych głosujących (np. głosowanie „przeciw”). Może jednak zostać obciążony odpowiedzialnością również ten członek organu kolegialnego, który – mimo że głosował przeciw uchwale – był świadom, że poprzez swoje uczestnictwo „legalizuje” przestępcze działania organu kolegialnego (spełnienie wymogu quorum).

Krzysztof Rożko, Radca Prawny, Wspólnik Zarządzający w Krzysztof Rożko i Wspólnicy Kancelaria Prawna

Krzysztof Rożko w Rankingu Kancelarii Prawniczych „Rzeczpospolita 2023” jest liderem w kategorii rynki kapitałowe i doradztwo regulacyjne oraz jest rekomendowany w kategorii doradzanie prywatnym klientom (Private Clients)

Krzysztof Rożko w Rankingu The Legal 500 EMEA 2023  jest rekomendowany w kategoriach: Investment Funds oraz Capital Markets.

Mateusz Pisarski, Radca Prawny w Krzysztof Rożko i Wspólnicy Kancelaria Prawna

Rekomendacje Kancelarii KRWLEGAL w rankingach: IFLR1000 w kategorii Capital Markets: Equity, The Legal 500 EMEA 2023 w kategoriach: Investment Funds i Capital Markets oraz jako lider  „Rzeczpospolita 2023” w kategoriach: doradzanie prywatnym klientom (Private Clients) private equity, rynki kapitałowe i doradztwo regulacyjne.