Konsekwencją współuczestnictwa koniecznego czynnego jest istnienie łącznej legitymacji procesowej

2018-08-23

W niniejszej sprawie powodowie, będący wspólnikami w spółce cywilnej, domagali się zasądzenia od pozwanych kwoty 803.890 zł. Pismem procesowym z dnia 15 grudnia 2015 r. powodowie zmodyfikowali powództwo w ten sposób, iż wnieśli o zasądzenie od pozwanych kwoty 803.889,99 zł wraz z ustawowymi odsetkami liczonymi od dnia wniesienia powództwa z tym zastrzeżeniem, iż zapłata dokonana przez jednego z pozwanych zwalnia drugiego pozwanego z obowiązku zapłaty na rzecz powodów do wysokości spełnionego świadczenia – tytułem wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z nieruchomości . Sąd I instancji uwzględnił w części żądanie powodów, jednakże z rozstrzygnięciem Sądu I instancji nie zgodził się jeden z powodów, który złożył apelację do Sądu Apelacyjnego, zaś drugi powód pozostał bierny w tym zakresie i nie wnosił środków odwoławczych od orzeczenia Sądu Okręgowego.

Sąd Apelacyjny w swoim uzasadnieniu jednoznacznie wskazał, iż apelacja powoda nie mogła zostać uwzględniona, choć nie z powodu bezzasadności podniesionych w niej zarzutów, ale ze względu na brak legitymacji czynnej powoda do zgłoszenia żądania.

Jak wynika z przedłożonego do akt sprawy wyciągu z ksiąg wieczystych sporna nieruchomość została oddana w użytkowanie wieczyste powodom do majątku wspólnego jako wspólnikom spółki cywilnej. Obaj też powodowie wystąpili z pozwem przeciwko pozwanym, działając zgodnie w tym zakresie. Jednakże na późniejszym etapie postępowanie apelację od wyroku w części oddalającej powództwo wniósł tylko jeden z powodów – , co wyraźnie wynika z jej treści. Drugi z powodów nie podtrzymał żądania i apelacji nie wnosił. Ponieważ jednak wspólnik spółki cywilnej nie jest legitymowany do dochodzenia wierzytelności wchodzącej w skład majątku wspólnego wspólników tej spółki, apelacja nie mogła zostać uwzględniona ze względu na brak samodzielnej legitymacji czynnej powoda. Sąd Apelacyjny wskazał w uzasadnieniu, iż udział wszystkich wspólników spółki cywilnej po stronie czynnej jest konieczny (art. 73 § 2 k.p.c.), a przekształcenia podmiotowe w tym względzie nie są dopuszczalne na etapie postępowania apelacyjnego (art. 391 k.p.c.).

Pogląd Sądu Apelacyjnego został wcześniej utrwalony w orzecznictwie Sądu Najwyższego w uchwale z dnia 9 lutego 2011 r. (sygn. akt III CZP 130/10), spółka cywilna nie ma osobowości prawnej, nie może być również uznana za jednostkę organizacyjną określoną w art. 331 k.c. Nie ma także zdolności sądowej; jest wielostronnym stosunkiem zobowiązaniowym łączącym wspólników, ukształtowanym dla osiągnięcia wspólnego celu gospodarczego (art. 860 k.c.). Ten cel jest realizowany za pomocą majątku, który jest wspólnym majątkiem wspólników (art. 863, 871 § 2 i art. 875 § 1 k.c.). Cechy tego majątku – niemożność rozporządzenia udziałem i zaspokojenia z udziału oraz niemożność podziału majątku w czasie trwania spółki – nadają mu charakter współwłasności łącznej, wyróżniającej także majątek objęty małżeńską wspólnością ustawową (art. 35 k.r.o.) Taki charakter majątku wspólników nie jest kwestionowany w judykaturze i piśmiennictwie, zwrócono jednak uwagę, że konstrukcja współwłasności łącznej wspólników spółki cywilnej nie obejmuje pasywów, wobec czego nie można mówić tu o łącznej wspólności zobowiązań (postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 17 stycznia 2003 r., sygn. akt I CK 109/02, i z dnia 11 lutego 2009 r., sygn. akt V CSK 325/08). Na podstawie wyraźnego przepisu ustawy (art. 864 k.c.), za zobowiązanie spółki wspólnicy odpowiedzialni są solidarnie, a wierzyciel nie ma wówczas obowiązku pozywania wszystkich wspólników (art. 366 k.c.), nie zachodzi więc po ich stronie współuczestnictwo konieczne. W doktrynie podkreśla się jednak, że może wystąpić po stronie biernej współuczestnictwo konieczne wspólników spółki cywilnej na ogólnych zasadach, np. przy powództwie o ukształtowanie prawa lub o ustalenie praw rzeczowych.

Zauważalna różnica między materialnoprawnym podłożem aktywów i pasywów spółki cywilnej wpływa również na pozycję procesową wspólników w postępowaniu sądowym. Za trafny należy uznać pogląd potwierdzający istnienie współuczestnictwa materialnego koniecznego (art. 72 § 1 pkt 1 i § 2 k.p.c.) po stronie czynnej wspólników istniejącej spółki cywilnej w sprawie o zasądzenie wierzytelności należącej do ich majątku wspólnego. O takim charakterze współuczestnictwa świadczy wspólność praw i obowiązków wynikających ze współwłasności łącznej, wymagająca łącznego występowania w sprawie wszystkich uprawnionych podmiotów. Wspólność łączna oznacza niepodzielność majątku oraz brak określenia wysokości udziałów przysługujących poszczególnym wspólnikom; każdy z nich jest współwłaścicielem majątku jako całości oraz każdej rzeczy i prawa wchodzących w jego skład.

W wyniku powyższego stwierdzić należy, iż wspólnicy spółki cywilnej muszą współdziałać na każdym etapie postępowania sądowego, zaś brak komunikacji i wspólnych działań w tym zakresie może rodzić poważne konsekwencje prawne, finansowe i procesowe.