Kredyt po likwidacji LIBOR
2021-12-17
Sytuacja ekonomiczna frankowiczów nie powinna się znacząco zmienić po wprowadzeniu wskaźnika SARON, gdyż nie będzie się to wiązało z dodatkowymi obciążeniami w zakresie spłaty zobowiązań wobec banków.
Po zapowiedzi brytyjskiego organu nadzoru Financial Conduct Authority (FCA) w dniu 5 marca 2021 r., o całkowitym zaprzestaniu z końcem 2021 roku opracowywania wskaźników referencyjnych, w tym: LIBOR CHF, LIBOR EUR ze wszystkich tenorów czasowych (ON, 1W, 1M, 2M, 3M, 6M, 1R). Ponadto wraz z końcem roku zaprzestaną być również opracowywane wskaźniki referencyjne:
- LIBOR GBP dla terminów O/N (overnight), 1W, 2M, 12M,
- LIBOR JPY dla terminów S/N (spot next), 1W, 2M, 12M,
- LIBOR USD dla terminów 1W, 2M, a do końca czerwca 2023 r. LIBOR USD O/N oraz 12M.
FCA poinformował, że powyższa decyzja wynika z zapowiedzianego opuszczenia grona podmiotów przekazujących dane wejściowe na potrzeby opracowywania poszczególnych wskaźników LIBOR przez szereg banków panelowych oraz związaną z tym utratą jego reprezentatywności.
Liczenie i waluty
LIBOR stanowi referencyjną wysokość oprocentowania depozytów i kredytów na rynku międzybankowym w Londynie. Stawki LIBOR wyznaczane są dla następujących walut: USD, EUR, CHF, GBP, JPY, dla pożyczek na 1 dzień, 1 tydzień, 1 miesiąc, 2 miesiące, 3 miesiące, 6 miesięcy i 1 rok. LIBOR obliczany jest jako średnia arytmetyczna wielkości oprocentowania podawanych przez banki będące uczestnikami panelu LIBOR, po odrzuceniu odpowiedniej liczby najwyższych i najniższych z nich.
Komisja Europejska w odpowiedzi na decyzję FCA, korzystając z uprawnienia, jakie jej zostało przyznane na podstawie art. 23 b ust.8 Rozporządzenia UE 2016/11 z dnia 8 czerwca 2016 r. w sprawie indeksów stosowanych jako wskaźniki referencyjne w instrumentach finansowych i umowach finansowych lub do pomiaru wyników funduszy inwestycyjnych (Rozporządzenie BMR) zmienionego Rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2021/168 z dnia 10 lutego 2021 r. w sprawie zmiany rozporządzenia (UE) 2016/1011 w odniesieniu do wyłączenia dotyczącego niektórych walutowych wskaźników referencyjnych spot państw trzecich i wyznaczenia zamienników niektórych wskaźników referencyjnych, których opracowywania się zaprzestaje oraz w sprawie zmiany rozporządzenia (UE) nr 648/2012, wydała w dniu 14 października 2021 r. Rozporządzenie Wykonawcze w sprawie wyznaczenia ustawowego zamiennika dla niektórych terminów zapadalności stopy LIBOR dla franka szwajcarskiego.
Na podstawie wskazanego Rozporządzenia Wykonawczego na terenie Unii Europejskiej zostały wyznaczone wskaźniki referencyjne z rodziny SARON (Swiss Averaged Rate Overnight) z administratorem SIX Swiss Exchange jako zamienniki wskaźników referencyjnych CHF LIBOR.
NBP i ESMA
Wskaźniki SARON są zalecanymi m.in. przez Narodowy Bank Szwajcarii następcami wskaźników LIBOR CHF. Są one wpisane na listę wskaźników referencyjnych prowadzoną przez Europejski Urząd Giełd i Papierów Wartościowych (ESMA). Spełniają wszystkie wymogi prawa europejskiego dotyczące jakości opracowywania wskaźnika referencyjnego.
Zgodnie z treścią Rozporządzenia BMR SARON – jako zamiennik wskaźnika referencyjnego CHF LIBOR zastępuje wszystkie odniesienia do tego wskaźnika referencyjnego w umowach (w tym umowach kredytowych powiązanych z walutą CHF udzielonych zarówno osobom fizycznym, jak i przedsiębiorcom), w przypadku gdy te umowy nie zawierają klauzuli awaryjnej (tj. klauzul, które uwzględniałyby zdarzenia polegające na tym, że administrator wskaźnika referencyjnego może nie publikować już po określonej dacie stopy stosowanej w umowach jako wskaźnik referencyjny)
Zgodnie z Raportem o stabilności systemu finansowego NBP z czerwca 2021 r. na koniec 2020 roku kredyty hipoteczne powiązane z LIBOREM CHF posiadało około 410 000 gospodarstw domowych – co stanowiło około 20 % łącznego portfela kredytów hipotecznych w Polsce. W umowach kredytowych zawartych przed 1 stycznia 2018 r. (w tym powiązanych z walutą CHF) rzeczonych klauzul awaryjnych – nie było.
SARON zatem będzie z mocy prawa dotyczył wszystkich tych umów – bez konieczności ich aneksowania. I tak, LIBOR CHF 1M zostanie zastąpiony wskaźnikiem SARON 1M; LIBOR 3M, 6M i 12M zostanie zastąpiony wskaźnikiem SARON 3M. Ponadto powyższe wskaźniki zostały skorygowane o stały spread korygujący celem wyrównania różnic pomiędzy tym wskaźnikiem referencyjnym a LIBOR CHF. Zgodnie z tym wartości stałych spreadów korygujących dodawane do wskaźnika referencyjnego zostały ustalone na poziomie odpowiednio: dla SAR (1M): 0,0571% zaś SAR (3M): 0,0031%.
JAK TO DZIAŁA W PRAKTYCE
Czy jest to nowa podstawa do ustalenia nieważności umów kredytowych?”
Nie zmieni się również sytuacja kredytobiorców, którzy postanowili dochodzić swoich praw przed sądem z powodu zawarcia niedozwolonych klauzul umownych, kwestionując przy tym ważność takiej umowy kredytowej. Sposób wykonywania umowy kredytu, w tym dokonanie zmiany wskaźnika referencyjnego w zakresie oprocentowania, nie będzie miało wpływu na ocenę umowy przez sąd. W sytuacji zaś gdy sąd uzna, że po wyeliminowaniu klauzul abuzywnych umowa kredytu może dalej obowiązywać z zachowaniem pozostałych parametrów kredytu (tzw. odfrankowienie) – mielibyśmy do czynienia z kredytem złotowym z oprocentowaniem opartym na marży banku oraz wskaźniku referencyjnym LIBOR CHF w zakresie spłat dokonanych przed datą zaprzestania publikowania tego wskaźnika, a po tej dacie na zasadzie kontynuacji według nowego wskaźnika referencyjnego SARON.
Niezależnie od tego należy mieć jednak na uwadze konsekwencje, jakie będzie miało wyeliminowanie wskaźnika referencyjnego LIBOR dla kredytobiorców posiadających aktywny kredyt powiązany z walutą obcą spoza Europejskiego Obszaru Gospodarczego (np. dolarem amerykańskim). Wówczas zmiana dotycząca ustalonego oprocentowania wymagałaby podpisania przez strony aneksu do umowy. W sytuacji zaś braku regulacji w powyższym zakresie należałoby liczyć się z daleko idącym skutkiem, a to z wygaśnięciem 1 stycznia 2022 r. takich umów – z uwagi na następczą niemożliwość świadczenia w rozumieniu art. 475 § 1 ustawy z 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny. Zgodnie z tym przepisem, jeżeli świadczenie stało się niemożliwe skutkiem okoliczności, za które dłużnik (w tym przypadku kredytobiorca) odpowiedzialności nie ponosi, zobowiązanie wygasa. Warto dodać, iż umowa kredytu powinna być zawarta na piśmie i określać w szczególności wysokość oprocentowania i warunki jego zmiany. Zgodnie z art. 69 ust. 2 pkt 5 ustawy z 29 sierpnia 1997 r. – Prawo bankowe, oprocentowanie stanowi element przedmiotowo istotny umowy o kredyt. W orzecznictwie sądów powszechnych oraz w piśmiennictwie jednolicie przyjmuje się, iż brak zawarcia w treści umowy kredytowej niektórych elementów przedmiotowo istotnych, w tym w szczególności brak określenia oprocentowania, może stanowić przesłankę ustalenia nieważności takiej w umowy w całości ze skutkiem ex tunc.
Nie zmieni się również sytuacja kredytobiorców, którzy postanowili dochodzić swoich praw przed sądem z powodu zawarcia niedozwolonych klauzul umownych, kwestionując przy tym ważność takiej umowy kredytowej (konsumenci, którzy wytoczyli powództwo o ustalenie nieważności umowy kredytowej). Zgodnie bowiem z ugruntowanym stanowiskiem Sądu Najwyższego oceny nieuczciwości postanowień umownych dokonuje się na dzień jej zawarcia (zob. uchwała Sądu Najwyższego z 20 czerwca 2018 r., III CZP 29/17). Tym samym wszystkie zmiany mające miejsce po tej dacie, a odnoszące się sensu stricte do etapu wykonywania umowy, np. dokonanie zmiany wskaźnika referencyjnego w zakresie oprocentowania kredytu, nie będą miały wpływu na ocenę kwestionowanych postanowień umownych oraz całości umowy przez sąd w toku procesu.
Artykuł ukazał się w Poradniku: Prawo i podatki w firmie
