Ład rodzinny w fundacji
2023-01-02
Ustanawianie fundacji rodzinnych przyczyni się ma do wypracowania standardów zarządzania i gospodarowania majątkiem oraz rozdzielenia sfer działalności gospodarczej od sfery życia rodzinnego.
Fundacja prywatna wiedzie swój prym m.in. w takich krajach, jak Monako, Malta, Holandia czy Księstwo Liechtenstein, jako wehikuł do unikania opodatkowania. Większość dotychczasowych publikacji na temat instytucji fundacji rodzinnej w Polsce skupia się na korzyściach podatkowych wynikających z projektu ustawy o fundacjach rodzinnych, pomijając aspekty dotyczące organizacji fundacji i wpływu rodziny na zarządzanie majątkiem i akumulację kapitału. W związku zaś z przyśpieszeniem prac nad projektem ustawy (projekt został uchwalony przez Sejm i przekazany do Senatu), warto zastanowić się również i nad tymi, jakże kluczowymi, kwestiami. Dotychczas dostępne w naszym porządku prawnym formy prowadzenia działalności – chociażby spółki cywilne czy spółki prawa handlowego – nie dawały pełnej możliwości zapewnienia ochrony przedsiębiorstwa rodzinnego przed podziałem, utrzymania jego wartości i składników również w momencie, gdy zabraknie głowy rodziny spajającej wszystkie ogniwa prowadzonej firmy rodzinnej.
Podobnie konstytucje rodzinne ustalające swoisty ład korporacyjny rodziny musiały opierać się wyłącznie na dostępnych narzędziach prawnych. Te z kolei nie dawały możliwości zapewnienia pełnego bezpieczeństwa majątku rodzinnego i możliwości dokonania skutecznej sukcesji firmy rodzinnej przy jednoczesnej kontynuacji dotychczas prowadzonej działalności przez taką firmę. Tymczasem kluczowa jest zarówno potrzeba zapewnienia możliwości udziału rodziny w prowadzonej działalności i wpływu na decyzje, jak i gwarancja stabilności prowadzenia biznesu, zgodnie z wolą założyciela firmy. Takie narzędzia ma dać właśnie projektowana instytucja fundacji rodzinnej. Utworzenie fundacji rodzinnej jako nowego rodzaju osoby prawnej stanowi więc odpowiedź na dotychczasową lukę w polskim systemie prawnym i to właśnie ona ma służyć pełnemu wykorzystaniu w ramach sukcesji pokoleniowej celem ustalenia zasad dysponowania majątkiem.
Dla zrozumienia sposobu działania fundacji rodzinnej jako takiej, konieczne jest zapoznanie się z podstawowymi pojęciami związanymi z tą instytucją oraz zastanowienie się nad jej wewnętrznym ładem organizacyjnym. Dopiero zapoznanie się ze specyfiką funkcjonowania tego rodzaju formy organizacyjnej, oczywiście przy uwzględnieniu wszelkich korzyści podatkowych z nią związanych, pozwoli na podjęcie decyzji co do możliwego jej wykorzystania w przyszłości.
Fundator
Jedną z najważniejszych osób działających w ramach fundacji rodzinnej ma być jej fundator. Fundatorowi, który ma przekazywać mienie fundacji, ustawodawca pozostawia dużą elastyczność w określeniu szczegółowych celów oraz nakreślaniu wizji działalności fundacji rodzinnej. Fundacja rodzinna będzie mogła być założona przez więcej niż jedną osobę, także przez osoby niespokrewnione. Wpis fundacji rodzinnej przez fundatora do rejestru fundacji rodzinnych umożliwi uzyskanie przez nią osobowości prawnej.
Beneficjent
Fundacja rodzinna będzie spełniała na rzecz wskazanych przez jej fundatora beneficjentów określone świadczenia. Beneficjentem, a więc osobą odnoszącą korzyści z działalności i majątku fundacji, zgodnie z wolą fundatora, będzie mogła być osoba fizyczna, organizacja pozarządowa prowadząca działalność pożytku publicznego albo fundator fundacji rodzinnej. Co ciekawe, ustawa nie przewiduje wymogu pokrewieństwa między fundatorem a beneficjentem.
Majątek
Majątek fundacji rodzinnej, powstały na skutek wyposażenia jej przez fundatora, będzie stanowić fundusz założycielski, którego wartość nie powinna być niższa niż 100 000 zł, zarówno przy ustanowieniu fundacji rodzinnej, jak i później, w trakcie jej działalności. Podstawowym celem jest ochrona posiadanego majątku przed utratą czy zmniejszeniem wartości.
Dokumenty
Oprócz dokumentu ustanawiającego fundację rodzinną, tj. aktu założycielskiego albo testamentu, najistotniejszą rolę będzie odgrywał statut. Zostaną w nim uregulowane najważniejsze aspekty dotyczące funkcjonowania fundacji rodzinnej oraz ustanowionych w niej organów. Dodatkowe kwestie organizacyjne będą mogły być regulowane w regulaminie, w zależności od woli fundatora i członków organów fundacji rodzinnej.
Organy
Zarząd jako organ zarządzający dla fundacji rodzinnej odpowiadać ma za realizację celów fundacji rodzinnej oraz podejmowanie czynności związanych z zapewnieniem płynności finansowej i jej wypłacalności. Proponowane rozwiązanie nie wyklucza, aby zarząd był organem jednoosobowym – dzięki temu fundacją rodzinną będzie mógł zarządzać jeden menedżer. Zadaniem zarządu ma być zarządzanie majątkiem fundacji, tj. mieniem, jakie przekaże jej fundator lub inne osoby, mieniem uzyskanym z wypracowanego zysku czy majątkiem nabytym w zamian za majątek dotychczas posiadany. Zarząd będzie mógł prowadzić w ramach fundacji rodzinnej działalność gospodarczą w ograniczonym zakresie, wprost wskazanym w ustawie. Do dozwolonego zakresu prowadzonej działalności gospodarczej należeć ma przykładowo działalność w zakresie zbywania mienia, przystępowanie i uczestnictwo w spółkach handlowych, funduszach inwestycyjnych, spółdzielniach oraz podmiotach o podobnym charakterze, nabywanie i zbywanie papierów wartościowych czy udzielanie pożyczek.
Co do zasady fakultatywnym organem fundacji rodzinnej ma być jej organ nadzoru – rada nadzorcza – posiadająca uprawnienia podobne do rad nadzorczych spółek handlowych. Obowiązek powołania rady nadzorczej powstanie, gdy liczba beneficjentów przekroczy 25 osób (a więc analogicznie jak w przypadku rady nadzorczej w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością czy spółce komandytowo-akcyjnej, której ustanowienie również jest uzależnione od przekroczenia liczby 25 wspólników/akcjonariuszy).
Projekt przewiduje również obowiązek ustanowienia zgromadzenia beneficjentów, którego głównym celem będzie zachowanie ciągłości funkcjonowania pozostałych organów, a tym samym właściwego działania fundacji rodzinnej.
Czy się sprawdzi?
Wprowadzenie fundacji rodzinnej jako instytucji służącej do gromadzenia rodzinnego majątku ma umożliwić wielopokoleniową sukcesję przedsiębiorstw, których zyski – zgodnie z wolą fundatora – zapewnić mają środki utrzymania rodziny i innych osób bliskich fundatorowi. Godne podkreślenia jest również, że umożliwienie przez polskiego ustawodawcę utworzenia fundacji rodzinnej może przeciwdziałać „emigracji majątku” za granicę, kapitał zaś fundacji mógłby być reinwestowany w krajową gospodarkę. Zgodnie z założeniami projektodawców regulacji w dłuższej perspektywie można założyć, że ustanawianie fundacji rodzinnych przyczyni się do wypracowania standardów zarządzania i gospodarowania majątkiem oraz rozdzielenia sfer działalności gospodarczej od sfery życia rodzinnego.
Ważne jednak, aby lekcje z praktycznego funkcjonowania fundacji rodzinnej, dawały szansę na poprawienie tej nowej instytucji w ramach kolejnych nowelizacji. Tymczasem czekamy na przyjęcie ostatecznej wersji projektu ustawy. Przewidywany termin uchwalenia ustawy to pierwszy kwartał 2023 roku. Ustawa ma wejść w życie w terminie trzech miesięcy od dnia jej ogłoszenia. O ile więc proces legislacyjny nie napotka większych przeszkód po drodze, pierwsze fundacje rodzinne być może zaczną powstawać już w drugiej połowie 2023 roku.
Współautorem tekstu jest Nikola Jadwiszczak-Niedbałka, radca prawny.
