O tym, co ze spadkiem, warto pomyśleć wcześniej

Wyprowadzka za granicę może mieć istotne konsekwencje prawne i finansowe dla naszych spadkobierców. Warto zdawać sobie z tego sprawę. Spadkodawca-emigrant mógł przed śmiercią np. pracować w jednym kraju UE i mieszkać albo posiadać majątek w innym kraju. Możliwości jest wiele. Które prawo rozstrzyga zatem o spadku w przypadku tzw. transgranicznych spraw spadkowych?

Od 2015 r. w krajach UE (oprócz Wielkiej Brytanii, Irlandii i Danii) obowiązuje rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady nr 650/2012. Ma ono istotne znaczenie przede wszystkim dla osób przebywających za granicą oraz dla ich potencjalnych spadkobierców. Przyjęto je w celu uproszczenia i ujednolicenia formalności związanych ze spadkowymi sprawami transgranicznymi.

Określa ono również prawo właściwe dla ogółu spraw spadkowych po zmarłym. Stanowi, że sprawy te rozstrzygane są według prawa państwa, w którym zmarły miał miejsce zwykłego pobytu w chwili śmierci. Wyjątkiem jest przypadek, gdy zmarły wykazywał silniejszy związek z innym państwem. Nie ma zatem co do zasady znaczenia ani obywatelstwo spadkodawcy, ani prawo kraju gdzie położony jest jego majątek.

Może zatem okazać się, że sprawy spadkowe po zmarłym emigrancie rozstrzygane będą według prawa innego niż jego prawo ojczyste. Obcemu prawu podlegać będą wówczas np. kwestie zdolności do dziedziczenia, odpowiedzialności za długi spadkowe, działu spadku. Należy przy tym pamiętać, że państwa, któremu podlegać będzie ogół spraw dotyczących spadku. Wybór ten jest ograniczony do prawa kraju, którego obywatelstwo posiada się w chwili dokonywania wyboru lub w chwili śmierci. Jeśli posiada się więcej niż jedno obywatelstwo, można wybrać prawo każdego państwa, którego obywatelstwo się posiada.

Wybór prawa musi być dokonany w sposób wyraźny w oświadczeniu w formie rozrządzenia na wypadek śmierci (w testamencie). Może on też wynikać z postanowień takiego rozrządzenia. Spadkodawca może zatem sporządzić testament, w którym wybierze swoje prawo ojczyste jako właściwe. Wtedy cały posiadany przez niego majątek będzie podlegał prawu ojczystemu. Zaplanowanie zawczasu dziedziczenia prowadzi do zwiększenia poczucia bezpieczeństwa prawnego zarówno spadkodawcy-emigranta jak i jego najbliższych. Zasady dziedziczenia w każdym państwie członkowskim są inne i mogą znacznie różnić się od polskich. Taki stan rzeczy może skomplikować życie spadkobierców.

Mogłoby się wydawać, że miejscem zwykłego pobytu jest kraj, w którym dana osoba ostatnio mieszkała. Np. jeśli obywatel Polski mieszkał ostatnio we Włoszech, to prawo włoskie będzie właściwe dla spraw związanych z jego spadkiem. W praktyce nie jest to jednak takie proste. Rozporządzenie nie zawiera definicji tego pojęcia. Wskazuje się jedynie pewne wskazówki pomocne przy jego interpretacji.

Modelowo przyjmuje się, że dana osoba powinna wykazywać ścisły i stabilny związek z danym państwem. Ma to być centrum jego aktywności życiowej. Organ zajmujący się sprawą spadkową musi zatem ocenić okoliczności faktyczne życia zmarłego w latach poprzedzających jego śmierć i w chwili jego śmierci. Problematyczna może okazać się m.in. ocena miejsca zwykłego pobytu w przypadku osób wyjeżdżających za granicę w celach zarobkowych. Inne złożone przypadki mogą np. dotyczyć sytuacji, gdy zmarły mieszkał na zmianę w kilku państwach lub gdy podróżował między państwami.