Prawosławna Wielkanoc a prawa i obowiązki pracodawców i pracowników
2022-04-22
W najbliższą niedzielę (24 kwietnia) Święta Wielkanocne będą obchodzić wyznawcy prawosławia, z których część to obywatele Ukrainy przebywający i pracujący w Polsce. Czy polscy pracodawcy mają obowiązek udzielać swoim pracownikom wyznania prawosławnego dni wolnych od pracy w święta przypadające według ich wyznania w inne dni niż święta katolickie?
Od 24 lutego, czyli dnia wybuchu wojny w Ukrainie, granicę polsko-ukraińską przekroczyło 2,73 miliona uchodźców z Ukrainy i są to głównie kobiety i dzieci. Część z nich znalazła już pracę w Polsce. Jeszcze przed wybuchem wojny na Ukrainie większość pracowników – cudzoziemców w Polsce również stanowili obywatele Ukrainy. Według danych ZUS z końca 2021 r. liczba legalnie zatrudnionych w Polsce cudzoziemców osiągnęła poziom 888,4 tys., z czego większość stanowili obywatele Ukrainy.
Wielu z tych pracowników jest wyznania prawosławnego, które stanowi jeden z głównych odłamów chrześcijaństwa.
Jak powszechnie wiadomo, Polska od czasów Rzeczypospolitej Obojga Narodów (XVI–XVIII wiek) była krajem wielonarodowym i wieloetnicznym. Nazywano nas nawet „państwem bez stosów”, z powodu naszej wyróżniającej się na tle pozostałych państw tolerancji. Dopiero holokaust oraz masowe wysiedlenia ludności podczas II wojny światowej i niedługo po jej zakończeniu doprowadziły do tego, że nasze państwo stało się niemal jednolite etnicznie.
Można pokusić się o stwierdzenie, że skutek trwającej już prawie od dwóch miesięcy wojny na Ukrainie może być m.in. taki, że część obywateli Ukrainy zostanie u nas na stałe i wrócimy do naszej wieloletniej tradycji wielokulturowości.
W najbliższą niedzielę (24 kwietnia) Święta Wielkanocne będą obchodzić wyznawcy prawosławia, z których część to obywatele Ukrainy. Kalendarz świąt prawosławnych wymienia tylko jeden dzień, który przypada na pierwszą niedzielę po wiosennej pełni księżyca (według kalendarza juliańskiego), po zakończeniu Paschy żydowskiej, a nie tak jak u osób wyznania katolickiego, dwa dni tych świąt.
Pozostałe święta prawosławne przypadające w tym i nadchodzącym roku kalendarzowym to:
- 7 stycznia – Boże Narodzenie,
- 8 stycznia – II Dzień Bożego Narodzenia,
- 9 stycznia – III Dzień Bożego Narodzenia,
- 15 lutego – Spotkanie Pańskie,
- 7 kwietnia – Zwiastowanie Bogurodzicy,
- 17 kwietnia – Niedziela Palmowa,
- 2 czerwca – Wniebowstąpienie Pańskie,
- 12 czerwca – Pięćdziesiątnica,
- 19 sierpnia – Przemienienie Pańskie,
- 28 sierpnia – Zaśnięcie Przenajświętszej Bogurodzicy,
- 21 września – Narodzenie Najświętszej Bogurodzicy,
- 27 września – Podwyższenie Krzyża Pańskiego,
- 4 grudnia – Wprowadzenie Najświętszej Bogurodzicy do Świątyni.
Ostatnio, w związku z przypadającymi w najbliższą niedzielę 24 kwietnia prawosławnymi Świętami Wielkanocnymi wielu pracodawców z Polski zadaje sobie (i prawnikom) pytanie, czy mają oni obowiązek udzielać swoim pracownikom wyznania prawosławnego dni wolnych od pracy w święta przypadające według ich wyznania w inne dni niż święta katolickie?
Na wstępie warto przypomnieć, że wolność sumienia i wyznania należy do fundamentalnych praw człowieka. Zgodnie z art. 53 ust. 1 i 2 Konstytucji RP każdemu zapewnia się wolność sumienia i religii. Wolność religii obejmuje wolność wyznawania lub przyjmowania religii według własnego wyboru oraz uzewnętrzniania indywidualnie lub z innymi, publicznie lub prywatnie, swojej religii przez uprawianie kultu, modlitwę, uczestniczenie w obrzędach, praktykowanie i nauczanie. Wolność religii obejmuje także posiadanie świątyń i innych miejsc kultu w zależności od potrzeb ludzi wierzących oraz prawo osób do korzystania z pomocy religijnej tam, gdzie się znajdują.
Realizacja powyższego prawa w praktyce napotyka jednak na różnego rodzaju przeszkody.
W świetle polskich przepisów prawa pracy niedziele i święta (co do zasady) są dniami ustawowo wolnymi od pracy. Święta ustawowo wolne od pracy wymienione zostały w przepisach ustawy dni ustawowo wolne od pracy, czyli niedziele oraz święta wymienione w ustawie z dnia 18 stycznia 1951 r. o dniach wolnych od pracy (tekst jedn.: Dz. U. z 2015 r. poz. 90). Ustawa ta wymienia wyłącznie święta państwowe i katolickie.
Przepisy kodeksu pracy w art. 15110 wprowadzają wyjątki, kiedy praca w niedzielę oraz święta jest dopuszczalna i są to m.in. konieczność prowadzenia akcji ratowniczej dla ochrony życia lub zdrowia ludzkiego albo ochrony mienia lub usunięcia awarii, praca w ruchu ciągłym, praca zmianowa, praca przy niezbędnych remontach, transport i komunikacja, praca w zakładowych strażach pożarnych, w zakładowych służbach ratowniczych, praca przy pilnowaniu mienia lub ochronie osób, wykonywanie prac koniecznych ze względu na ich użyteczność społeczną i codzienne potrzeby ludności, jak w szczególności w gastronomii, w zakładach hotelarskich, w jednostkach gospodarki komunalnej, w zakładach opieki zdrowotnej i innych placówkach służby zdrowia przeznaczonych dla osób, których stan zdrowia wymaga całodobowych lub całodziennych świadczeń zdrowotnych, czy też w zakładach prowadzących działalność w zakresie kultury, oświaty, turystyki i wypoczynku.
Osoby należące do kościołów i innych związków wyznaniowych, których święta religijne nie są dniami ustawowo wolnymi od pracy, mogą na własną prośbę uzyskać zwolnienie od pracy lub nauki na czas niezbędny do obchodzenia tych świąt, zgodnie z wymogami wyznawanej przez siebie religii.
Powyższe zwolnienie od pracy, może być udzielone pod warunkiem odpracowania czasu zwolnienia, bez prawa do dodatkowego wynagrodzenia za pracę w dni ustawowo wolne od pracy lub pracę w godzinach nadliczbowych (art. 42 ust. 1 i 3 ustawy z dnia 17 maja 1989
O gwarancjach wolności sumienia i wyznania, Dz. U. t.j. z dnia 2017.06.14).
Powyższe odpracowanie może mieć np. miejsce w święta katolickie wymienione w przywołanej wcześniej ustawie o dniach wolnych od pracy, jeśli praca którą wykonuje pracownik – innowierca może być wykonywana w niedziele i święta.
Pracodawca nie ma jednak obowiązku nałożenia na pracownika obowiązku odpracowania zwolnienia. Jest to tylko jego uprawnienie, z którego może zrezygnować.
Na podstawie przepisów wykonawczych do powyższej ustawy (ROZPORZĄDZENIE MINISTRÓW PRACY I POLITYKI SOCJALNEJ ORAZ EDUKACJI NARODOWEJ z dnia 11 marca 1999 r., w sprawie zwolnień od pracy lub nauki osób należących do kościołów i innych związków wyznaniowych w celu obchodzenia świąt religijnych nie będących dniami ustawowo wolnymi od pracy, Dz. U. z dnia 1999.03.30) pracownik należący do kościoła lub innego związku wyznaniowego, którego święta religijne nie są dniami ustawowo wolnymi od pracy, prośbę o udzielenie zwolnienia od pracy powinien zgłosić pracodawcy co najmniej 7 dni przed dniem zwolnienia. Pracodawca powinien zawiadomić pracownika o warunkach odpracowania zwolnienia nie później niż 3 dni przed dniem zwolnienia.
Warto też wiedzieć, że również osoby należące do Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego Kościoła mają prawo do obchodzenia świąt prawosławnych także według kalendarza juliańskiego (art. 14 ustawy z dnia 4 lipca 1991 r. o stosunku Państwa do Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego). Pracownikom takim przysługuje zwolnienie od pracy w tych dniach bez prawa do wynagrodzenia, jeżeli święta te nie są dniami ustawowo wolnymi do pracy.
W celu umożliwienia pracownikowi obchodzenia tych świąt pracodawca, na prośbę pracownika, ustala dla niego indywidualny rozkład czasu pracy.
Pracodawcy powinni mieć na względzie również to, że nieudzielenie zwolnienia pracownikowi – innowiercy narusza zakaz dyskryminacji pracowników ze względu na przekonania religijne.
Zasada niedyskryminacji w stosunkach pracy wynika z art. 32 ust. 2 Konstytucji oraz z art. 11[3] k.p, zgodnie z którym jakakolwiek dyskryminacja w zatrudnieniu, bezpośrednia lub pośrednia, w szczególności ze względu na płeć, wiek, niepełnosprawność, rasę, religię, narodowość, przekonania polityczne, przynależność związkową, pochodzenie etniczne, wyznanie, orientację seksualną, zatrudnienie na czas określony lub nieokreślony, zatrudnienie w pełnym lub w niepełnym wymiarze czasu pracy – jest niedopuszczalna.
Na zakończenie warto też dodać, że w świetle przepisów dotyczących ochrony danych osobowych pracodawca nie ma prawa żądać od pracownika ani od kandydata na pracownika podania danych dotyczących wyznawanej przez niego religii. Dopiero w sytuacji, gdy pracownik zamierza skorzystać z uprawnień z tym związanych, pracodawca żąda podania takiej informacji na podstawie art. 22(1) § 4. k.p. (pracodawca żąda podania innych danych osobowych niż określone w § 1 i 3, gdy jest to niezbędne do zrealizowania uprawnienia lub spełnienia obowiązku wynikającego z przepisu prawa).
