Przedsiębiorcy mogą zaskarżać odmowę rejestracji do VAT

2023-06-29

Organy skarbowe, odmawiając firmom zarejestrowania do VAT, najczęściej nie powiadamiają o tym przedsiębiorców, ponieważ przepisy ustawy o VAT ich do tego nie obligują. Okazuje się jednak, że zgodnie z orzecznictwem, jeśli organ poinformuje firmę o odmowie, to musi ona przyjąć formę decyzji administracyjnej, co oznacza, że można się od niej skutecznie odwołać.

Od ponad sześciu lat organy, decydując o niedokonaniu rejestracji podmiotu jako podatnika VAT, nawet nie zawiadamiają o tym zainteresowanego, podnosząc, że pozwala im na to ustawa. Okazuje się, że przez tyle lat organy były w błędzie i w błąd wciąż wprowadzają przedsiębiorców. Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z 14 kwietnia 2023 r. orzekł, że odmowa rejestracji do VAT stanowi silną ingerencję w prawa przedsiębiorcy, któremu ogranicza się prawo do prowadzenia działalności gospodarczej, stąd niedopuszczalne jest stosowanie odmowy jako czynności czysto technicznej. Odmowa może być zatem wydana jedynie w drodze decyzji, od której przedsiębiorcy przysługuje odwołanie, a to oznacza, że można się od niej odwołać.

Spółka wystąpiła o rejestrację do VAT, także do transakcji wewnątrzwspólnotowych. Naczelnik Pomorskiego Urzędu Skarbowego w Gdańsku odmówił pozytywnego rozpatrzenia jej wniosku, powołując się na art. 96 ust. 4a pkt 5) ustawy o VAT, który obowiązuje od 1 stycznia 2017 r. Przepis ten stanowi, że naczelnik urzędu skarbowego nie dokonuje rejestracji podmiotu jako podatnika VAT, i to bez konieczności zawiadamiania go o tym, jeśli z posiadanych przez organ informacji wynika, że podatnik może prowadzić działania z zamiarem wykorzystania działalności banków lub spółdzielczych kas oszczędnościowo-kredytowych do celów mających związek z wyłudzeniami skarbowymi. Wśród innych przesłanek, których wystąpienie umożliwia naczelnikowi odmowę rejestracji do VAT bez konieczności informowania przedsiębiorcy, przepis art. 96 ust. 4a ustawy o VAT wskazuje m.in.: ustalenie, że wobec tego podmiotu sąd orzekł zakaz prowadzenia działalności gospodarczej, trudności ze skontaktowaniem się z wnioskodawcą albo z jego stawiennictwem, czy nieprawdziwość danych podanych w zgłoszeniu rejestracyjnym.

Nie ma się od czego odwołać

Spółka wniosła odwołanie od takiego rozstrzygnięcia organu, podnosząc, że naczelnik nie może ograniczać się tylko do poinformowania o odmowie, bez zachowania odpowiedniej formy decyzji administracyjnej. A taka decyzja, oprócz podania podstawy prawnej, powinna zawierać uzasadnienie faktyczne i prawne oraz pouczenie o możliwości zaskarżenia. Dyrektor Izby Administracji Skarbowej w Gdańsku uznał odwołanie za niedopuszczalne, gdyż pismo organu zawiadamiające spółkę o odmowie zarejestrowania do VAT nie jest decyzją administracyjną.

W drodze tego zawiadomienia organ nie rozstrzyga o prawach czy obowiązkach podatnika, a jedynie informuje o sposobie załatwienia zgłoszenia rejestracyjnego. Stanowisko organów podzielił wojewódzki sąd administracyjny, bowiem z brzmienia art. 96 ust. 4a ustawy o VAT wynika, że organ nie miał nawet obowiązku zawiadamiać wnioskodawcy.

Organ nie przedstawił żadnych dowodów. Spółka nie złożyła broni i wniosła skargę kasacyjną. Wskazała na naruszenie jej konstytucyjnego prawa do obrony swoich praw i swojego stanowiska, podczas gdy organ odmawiający rejestracji do VAT i do transakcji wewnątrzwspólnotowych nie przedstawił żadnych dowodów na potwierdzenie, że organ jest w posiadaniu informacji, z których wynika, że spółka może prowadzić działania z zamiarem wykorzystania banków lub SKOK-ów do wyłudzeń skarbowych.

Niedopuszczalne ograniczenie

Naczelny Sąd Administracyjny przychylił się do wniesionej przez przedsiębiorcę skargi. Zwrócił uwagę, że przed 1 stycznia 2017 r. odmowa rejestracji do VAT wymagała podjęcia takiego rozstrzygnięcia w formie decyzji administracyjnej. Nie mają racji organy w tej sprawie, że po tej dacie linia orzecznicza uległa zmianie. Na potwierdzenie tego NSA przywołał liczne wyroki (m.in. WSA w Warszawie z 29 maja 2018 r., sygn. III SA/Wa 2589/17, z 24 czerwca 2021 r., sygn. III SA/Wa 1687/20, NSA z 17 grudnia 2021 r., sygn. I FSK 927/18, z 10 lutego 2022 r., sygn. I FSK 2374/21). Odmowa rejestracji na podstawie art. 96 ust. 4a musi więc mieć formę decyzji, „… jest bowiem bardzo mocną ingerencją w prawa danego podmiotu, któremu w sposób istotny ogranicza się prawo do prowadzenia działalności gospodarczej. Nie do zaakceptowania jest więc sytuacja, że odmowa rejestracji następuje jedynie w ramach czynności materialno-technicznych”(sygn. akt I FSK 517/20).

Powinna być decyzja

W przywołanej sprawie NSA rozstrzygnął bardzo ważną kwestię, nie tylko bowiem wskazał, że podatnika należy poinformować na piśmie o odmowie rejestracji jego przedsiębiorstwa do podatku VAT, ale też, że należy to zrobić w formie decyzji, od której podatnik ma prawo się odwołać. Wyrok ten, wraz z pozostałymi orzeczeniami, na których oparł się NSA w tej sprawie, wydaje się być już ugruntowanym i jednogłośnym stanowiskiem sądów administracyjnych w tym zakresie. Organy nie mogą więc odmawiać firmom rejestracji do VAT bez podania wyczerpującego uzasadnienia i bez wydania w tym przedmiocie decyzji. Przedsiębiorcy, którzy padli ofiarą niepopartego uzasadnieniem i dowodami, niekorzystnego rozstrzygnięcia organu, mając na uwadze m.in. przywołany wyrok sądu i głos orzecznictwa, mogą skutecznie walczyć z tak dokonanymi odmowami rejestracji na VAT.