• FINANSE

Region geograficzny istotą badania ryzyka w AML/CFT

2024-02-22

Przepisy ustawy z 1 marca 2018 r. o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu (dalej: ustawa AML/CFT) nakładają na instytucje obowiązane szereg obowiązków związanych z koniecznością należytego zbadania klienta lub kontrahenta jeszcze przed nawiązaniem z nim stosunku gospodarczego czy transakcji okazjonalnej. Część instytucji i ich doradców w zakresie AML/CFT nadal ma problem z odpowiednim zastosowaniem przepisów w zakresie przeciwdziałania praniu pieniędzy (AML) oraz finansowaniu terroryzmu (CFT) w ramach indywidualnej oceny ryzyka, w szczególności w zakresie badania ryzyka geograficznego.

Indywidualna ocena ryzyka

Indywidualna ocena umożliwia dostosowanie środków kontrolnych do konkretnego przypadku, co zwiększa efektywność w identyfikowaniu i zarządzaniu ryzykiem na poziomie pojedynczego klienta. Indywidualna ocena ryzyka obejmuje analizę specyficznych cech i rodzaju działalności klienta, otoczenia transakcji i kontekstu biznesowego.

Kluczowe obowiązki związane są ze stosowaniem środków bezpieczeństwa finansowego (art. 33 ust. 1 ustawy AML/CFT), do których należą w szczególności te związane z identyfikacją klienta oraz weryfikacją jego tożsamości, identyfikacją beneficjenta rzeczywistego klienta, jak również generalnie oceną stosunków gospodarczych.

Przed zastosowaniem odpowiednich środków bezpieczeństwa finansowego instytucja obowiązana nadaje jednak – zgodnie z obowiązkiem przewidzianym w art. 33 ust. 2 ustawy AML/CFT – odpowiedni poziom ryzyka danemu stosunkowi gospodarczemu, tudzież transakcji okazjonalnej (de facto nadaje określoną kategorię ryzyka klientowi, z którym wchodzi w relacje).

Tak zwana indywidualna ocena ryzyka (której nie należy mylić z ogólną oceną ryzyka, do której przeprowadzenia i rozpoznania instytucja jest zobowiązana na gruncie art. 27 ust. 1 ustawy AML/CFT, a która związana jest z koniecznością oceny ryzyka z poziomu całej instytucji, w  odniesieniu do jej działalności) wymaga od instytucji obowiązanej przeprowadzenia szeregu działań, w ramach których instytucja wstępnie rozpozna klienta oraz zidentyfikuje ryzyka wejścia z takim klientem w relację. Nadany w ramach tego rozpoznania poziom ryzyka (kategoria ryzyka) ma z kolei przełożenie na zakres, rodzaj oraz intensywność stosowanych wobec tego klienta środków bezpieczeństwa finansowego (te mogą być uproszczone bądź wzmożone – jeśli w tym ostatnim przypadku ryzyko jest wyższe niż standardowe).

Kluczowe aspekty badania

Badanie ryzyka geograficznego pomaga instytucjom finansowym dostosować swoje środki kontrolne do specyfiki ryzyka związanego z różnymi miejscami na świecie. Obejmuje analizę potencjalnych zagrożeń związanych z konkretnymi regionami geograficznymi, ocenę poziomu korupcji, stabilności politycznej, przestrzegania praw i regulacji, a także działań w zakresie AML/CFT w danym obszarze.

W ramach rozpoznania ryzyka ML/FT związanego ze stosunkami gospodarczymi lub transakcją okazjonalną instytucja zobowiązana jest uwzględnić w szczególności taki czynnik ryzyka jak obszar geograficzny (innymi słowy – ryzyko geograficzne związane z danym klientem). Analiza ryzyka geograficznego nie może przy tym, do czego niestety w praktyce często ograniczają się instytucje obowiązane, polegać wyłącznie na zbadaniu siedziby klienta bądź jego miejsca zamieszkania. Badanie ryzyka geograficznego powinno uwzględniać bowiem miejsce urodzenia czy obywatelstwo klienta (w szczególności klientów będących osobami fizycznymi, ale także osób wchodzących w skład organu zarządzającego klienta czy beneficjentami rzeczywistymi klienta), jak również miejsce prowadzenia działalności gospodarczej klienta (które nie musi odpowiadać jego siedzibie), czy powiązanie działalności klienta z danym obszarem geograficznym.

Ostatnie ma ogromne znaczenie z punktu widzenia doboru odpowiednich środków bezpieczeństwa finansowego. Powiązanie stosunków gospodarczych lub transakcji okazjonalnej z państwem podwyższonego ryzyka, tj. z:

•  państwem trzecim wysokiego ryzyka czy też państwem określanym przez wiarygodne źródła jako państwo o wysokim poziomie korupcji lub innego rodzaju działalności przestępczej,
• państwem finansującym lub wspierającym popełnianie czynów o charakterze terrorystycznym lub z którym łączona jest działalność organizacji o charakterze terrorystycznym czy
• państwem, w stosunku do którego ONZ lub UE podjęły decyzję o nałożeniu sankcji lub szczególnych środków ograniczających

związane jest bowiem z koniecznością przynajmniej rozważenia przez instytucje obowiązane, czy nie należy co do takich klientów stosować tzw. wzmożonych środków bezpieczeństwa finansowego. Są to bowiem okoliczności, które mogą świadczyć – zgodnie z ustawą AML/CFT – o wyższym ryzyku ML/FT.

Powiązania stosunków gospodarczych

Przepisy ustawy AML/CFT w zakresie, w jakim odwołują się do ryzyka geograficznego, nie są precyzyjne. Stąd w procesie ich stosowania instytucje obowiązane napotykają trudności.

Nieprecyzyjne sformułowanie „powiązania” stosunków gospodarczych lub transakcji okazjonalnej z państwami podwyższonego ryzyka (wymienionymi w art. 43 ust. 2 pkt 10 ustawy AML/CFT) czy też nawet samo zdekodowanie listy takich państw, w praktyce może okazać się nie lada wyzwaniem. Nie wspominając już o konieczności aktualizacji takich list.

W odniesieniu do „powiązania” stosunków gospodarczych lub transakcji okazjonalnej z państwami podwyższonego ryzyka z pomocą przyszła Komisja Nadzoru Finansowego. W stanowisku z 15 kwietnia 2020 r. dotyczącym oceny ryzyka instytucji obowiązanej wskazała, że przez takie „powiązanie” należy rozumieć – oprócz posiadania siedziby w takim państwie – również sytuacje, gdy:

• spółka posiadająca ponad 50 proc. udziałów klienta ma siedzibę w państwie wysokiego ryzyka,
• klient ma beneficjentów rzeczywistych, których adres znajduje się w państwie wysokiego ryzyka,
• klient robi systematyczne transakcje z kontrahentami mającymi siedzibę w państwie wysokiego ryzyka,
• klient ma adres w państwie wysokiego ryzyka czy systematycznie przeprowadza transakcje z podmiotami z siedzibą w państwie wysokiego ryzyka – w odniesieniu do klientów indywidualnych (osób fizycznych).

Z kolei dla zdekodowania potencjalnych państw podwyższonego ryzyka, obok stosowania listy takich państw zidentyfikowanych przez Komisję Europejską w akcie delegowanym przyjętym na podstawie art. 9 dyrektywy 2015/849, należy wziąć pod uwagę również:

• listę krajów i jurysdykcji o kluczowych lub strategicznych brakach w zakresie AML/CFT publikowaną przez FATF,
• listę państw o wysokim poziomie korupcji publikowaną przez Transparency International,
• listę państw finansujących terroryzm publikowaną przez Departament Stanu USA czy
• listę krajów i terytoriów uznawanych za raje podatkowe, wskazaną w rozporządzeniu ministra finansów z 28 marca 2019 r. w sprawie określenia krajów i terytoriów stosujących szkodliwą konkurencję podatkową w zakresie podatku dochodowego od osób prawnych (DzU poz. 600).

Dodatkowo konieczna jest również bieżąca analiza mapy sankcji UE, publikowana pod adresem https://www.sanctionsmap.eu/#/main.

Niezależnie od zdekodowania przez instytucję listy państw, które powinny być brane pod uwagę w procesie AML/CFT (nie tylko państw podwyższonego ryzyka, ale również tych, które mogą świadczyć o niskim ryzyku ML/FT), instytucja obowiązana powinna stosować takie listy w procesie nadawania kategorii ryzyka klientom, a na potrzeby właściwego wykonania tego obowiązku – powinna cyklicznie takie listy aktualizować.

Zdaniem autorów

W procesie badania AML/CFT instytucje obowiązane powinny koncentrować się na najbardziej istotnych obszarach ryzyka. Zwiększa to efektywność w identyfikowaniu, monitorowaniu i ograniczaniu potencjalnych zagrożeń związanych z praniem pieniędzy i finansowaniem terroryzmu. Badanie ryzyka geograficznego w procesie indywidualnej oceny ryzyka umożliwia stosowanie odpowiednich środków, proporcjonalnych do danego przypadku. Jednocześnie ogranicza ryzyko stosowania jednolitych środków kontrolnych dla wszystkich klientów i kontrahentów.

Krzysztof Rożko, Radca Prawny, Wspólnik Zarządzający w Krzysztof Rożko i Wspólnicy Kancelaria Prawna

Krzysztof Rożko w Rankingu Kancelarii Prawniczych „Rzeczpospolita 2023” jest liderem w kategorii rynki kapitałowe i doradztwo regulacyjne oraz jest rekomendowany w kategorii doradzanie prywatnym klientom (Private Clients)

Krzysztof Rożko w Rankingu The Legal 500 EMEA 2023  jest rekomendowany w kategoriach: Investment Funds oraz Capital Markets.

Nikola Jadwiszczak – Niedbałka, Radca prawny w Krzysztof Rożko i Wspólnicy Kancelaria Prawna

Rekomendacje Kancelarii KRWLEGAL w rankingach: IFLR1000 w kategoriach Capital Markets: Equity oraz M&A, The Legal 500 EMEA 2023 w kategoriach: Investment Funds i Capital Markets oraz jako lider  „Rzeczpospolita 2023” w kategoriach: doradzanie prywatnym klientom (Private Clients) private equity, rynki kapitałowe i doradztwo regulacyjne.