Rewolucja dla branży windykacyjnej nadejdzie z opóźnieniem?
2023-10-27
Rozwiązania dyrektywy NPL mają pozwolić bankom na skoncentrowaniu się na finansowaniu akcji kredytowej, dzięki przeniesieniu kredytów zagrożonych poza bilans banku i przekazaniu ich w zarządzanie wyspecjalizowanym podmiotom.
Unijna dyrektywa NPL dotycząca kredytów zagrożonych (Non-Performing Loans) określana jest przez przedstawicieli branży windykacyjnej jako najważniejsza regulacja, która w perspektywie najbliższych lat wyznaczy w skali całej Unii Europejskiej jednolite ramy prawne dla działalności firm windykacyjnych. Przyjęcie wspomnianego aktu prawnego stanowiło rezultat rozpisanego na kilka ostatnich lat procesu konsultacji oraz inicjatyw programowych i legislacyjnych. Kluczowym etapem tych prac stało się zaproponowanie przez Komisję Europejską projektu dyrektywy (14 marca 2018 r.) oraz planu działań ukierunkowanych na zaadresowanie narastającego problemu kredytów zagrożonych (16 grudnia 2020 r.), tzw. NPL action plan.
Założenia
W dobie pandemii Covid-19 wiele przedsiębiorstw i gospodarstw domowych znalazło się w trudnej sytuacji. Kluczową rolę w łagodzeniu negatywnych skutków dla gospodarki związanych z koronawirusem mają do odegrania m.in. banki. Mając to na uwadze, Komisja Europejska zaproponowała działania podporządkowane przeciwdziałaniu lub zapobieganiu obserwowanym niekorzystnym trendom oraz identyfikowanym zagrożeniom dla sektora finansowego, przedsiębiorstw i konsumentów. Wspomniany pakiet działań miał na celu przede wszystkim:
1) dalszy rozwój wtórnych rynków kredytów zagrożonych,
2) reformę unijnych przepisów dotyczących niewypłacalności przedsiębiorstw i odzyskiwania długów oraz
3) wspieranie tworzenia krajowych spółek zarządzania aktywami zagrożonymi i promowanie współpracy między nimi na szczeblu UE.
Wszystkie te rozwiązania mają pozwolić bankom na skoncentrowanie się na finansowaniu akcji kredytowej, dzięki przeniesieniu kredytów zagrożonych poza bilans banku i przekazaniu ich w zarządzanie podmiotów wyspecjalizowanych w tego rodzaju działalności. Równie ważnym założeniem stało się utrzymanie wysokich standardów ochrony dłużników pomimo sprzedaży portfela kredytów zagrożonych obejmujących ich dług innemu podmiotowi.
Dyrektywa NPL stanowi ważny instrument na drodze do realizacji wspomnianych celów, z uwagi na harmonizację zasad dotyczących sprzedaży przez banki kredytów zagrożonych na rynkach wtórnych oraz warunków działania nabywców takich kredytów. Kluczowe znaczenie ma również ujednolicenie za sprawą unijnej regulacji wymogów w zakresie udzielania zezwoleń dla podmiotów obsługujących kredyty oraz poddanie zarówno tych podmiotów, jaki i nabywców kredytów, a w przypadku gdy dany nabywca kredytu nie posiada miejsca zamieszkania, siedziby lub głównego biura na terenie państwa UE, przedstawiciela takiego nabywcy, pod nadzór właściwego organu nadzoru w państwie członkowskim (w Polsce będzie to Komisja Nadzoru Finansowego). Towarzyszy temu zastosowanie formuły „unijnego paszportu”, wedle której podmiot, który uzyska zezwolenie na obsługę kredytów zagrożonych w jednym z państw członkowskich, może podejmować działalność objętą zezwoleniem także w pozostałych krajach Unii. Z tego rodzaju rozwiązaniem koresponduje natomiast wprowadzenie jednolitych ram prawnych dotyczących procedury notyfikacji poprzedzającej zainicjowanie działalności transgranicznej.
Nowe przepisy
W październiku 2022 r. do uzgodnień, konsultacji publicznych i opiniowania udostępniony został projekt ustawy o działalności windykacyjnej i zawodzie windykatora. Wbrew oczekiwaniom inicjatywa ta nie wiązała się z wdrożeniem dyrektywy NPL. Wprost przeciwnie. Projekt przygotowany przez Ministerstwo Sprawiedliwości w wielu aspektach pozostawał sprzeczny z unijną regulacją, wprowadzając np. obowiązek uzyskania odrębnego zezwolenia na prowadzenie działalności windykacyjnej, określając jednak warunki wydania pozytywnej decyzji oraz tryb postępowania w tym zakresie w sposób sprzeczny z dyrektywą NPL. Wspomniana inicjatywa legislacyjna spotkała się również z powszechną krytyką. Rozwiązania mające na celu uregulowanie tzw. windykacji polubownej, a w szczególności przyznanie osobie zadłużonej możliwości wyrażenia wiążącego sprzeciwu wobec działań windykacyjnych, mogły w ostatecznym rozrachunku obrócić się przeciwko dłużnikom.
Za koordynowanie prac legislacyjnych mających na celu wdrożenie dyrektywy NPL w Polsce odpowiada Ministerstwo Finansów. Pierwszy projekt ustawy o podmiotach obsługujących kredyty i nabywcach kredytów opublikowany został 23 czerwca 2023 r. Przedstawiciele KNF, izb gospodarczych działających na rzecz banków, branży windykacyjnej, rynku funduszy inwestycyjnych, a także podmioty reprezentujące konsumentów, przedsiębiorców oraz pozostałe grupy interesariuszy zgłosili ponad 330 uwag do projektu. Wiele spośród podniesionych kwestii zostało omówionych podczas konferencji uzgodnieniowej, która odbyła się 25 i 26 września br.
Spośród ogólnych postulatów dotyczących projektowanej treści ustawy wdrażającej dyrektywę NPL, na uwagę zasługuje m.in. propozycja, aby regulacja tam przewidziana znalazła zastosowanie do serwisowania wszelkiego rodzaju wierzytelności wynikających z umów, w których wierzycielem jest przedsiębiorca, a dłużnikiem konsument, bez pozostawienia poza zakresem tej regulacji wierzytelności innych niż należności bankowe. Wiązałoby się to nie tylko z dążeniem do unifikacji sposobu działania windykatorów w procesie windykacji należności w całym segmencie zobowiązań konsumenckich, ale także zasad postępowania w relacji z takimi dłużnikami, w tym przy rozpatrywaniu zgłaszanych przez nich reklamacji i skarg.
Jako podyktowane pragmatycznymi względami należałoby ocenić postulat zrezygnowania z przewidzianej w dyrektywie NPL procedury preautoryzacji ze strony organu nadzoru w odniesieniu do podmiotów, które posiadają już zezwolenie Komisji Nadzoru Finansowego na zarządzanie portfelami wierzytelności funduszy wierzytelności (d. fundusze sekurytyzacyjne), wydane w trybie i na zasadach określonych obowiązującymi aktualnie przepisami krajowymi. Tego rodzaju podmioty poddane zostały uprzedniej weryfikacji ze strony KNF m.in. w zakresie spełnienia określonych wymogów formalnych, w tym regulacyjnych i techniczno-organizacyjnych, przez podjęciem aktywności objętej zezwoleniem. W ocenie przedstawicieli rynku, wymogi te można rozpatrywać jako równoważne lub nawet bardziej rygorystyczne do tych przewidzianych w dyrektywie NPL.
W dotychczasowej dyskusji pominięto potrzebę zmiany przepisów dotyczących zawierania przez banki umów przelewu wierzytelności lub umów o subpartycypację i związanych z tym zachęt podatkowych dla tych instytucji (art. 92a ust. 1 i 2 ustawy prawo bankowe oraz art. 12 ust. 4 pkt 15) ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych). W aktualnym stanie prawnym wspomniane regulacje i zachęty dotyczą przypadków, w których transakcje zawierane są z polskim towarzystwem funduszy inwestycyjnych tworzącym fundusz wierzytelności albo z funduszem wierzytelności zarządzanym przez polskie TFI. Pominięto zatem odpowiadające im podmioty z innych państw członkowskich UE, co niewątpliwie stawia je w niekorzystnym położeniu wobec podmiotów krajowych i może stanowić przesłankę dla podniesienia zarzutu dyskryminacji. Pozostaje to przede wszystkim sprzeczne z jednym z fundamentalnych celów dyrektywy NPL, której założeniem jest wspieranie rozwoju wtórnych rynków kredytów zagrożonych, w tym poprzez usuwanie nieuprawnionych barier w dostępie do takich rynków ze strony podmiotów z innych krajów UE.
Zdążyć z implementacją
Z punktu widzenia efektywności rozwiązań przewidzianych w dyrektywie NPL, w tym skutecznej realizacji założeń towarzyszących tej regulacji, podstawowe znaczenie ma prawidłowa i możliwie terminowa implementacja tego aktu prawnego na poziomie poszczególnych państw członkowskich. Powinno to nastąpić do 29 grudnia 2023 r. Niestety, wiele wskazuje, że pomimo zainicjowania procesu legislacyjnego, polskie władze nie zdążą z przyjęciem krajowych przepisów związanych z wdrożeniem dyrektywy. Należy liczyć się zatem z istotnym opóźnieniem tego procesu. Polska nie będzie jedynym krajem UE w tej sytuacji. Taki stan rzeczy ograniczy niestety skuteczność wysiłków Unii Europejskiej związanych z zarządzaniem ryzykiem dotyczącym kredytów zagrożonych, pozbawiając również m.in. polskich windykatorów możliwości działania na terenie pozostałych państw członkowskich UE na podstawie unijnego paszportu.
Współautorem tekstu jest Mariusz Biały, Counsel w Krzysztof Rożko i Wspólnicy Kancelaria Prawna
- Krzysztof Rożko, Radca Prawny, Wspólnik Zarządzający w Krzysztof Rożko i Wspólnicy Kancelaria Prawna
Krzysztof Rożko w Rankingu Kancelarii Prawniczych „Rzeczpospolita 2023” jest liderem w kategorii rynki kapitałowe i doradztwo regulacyjne oraz jest rekomendowany w kategorii doradzanie prywatnym klientom (Private Clients)
Krzysztof Rożko w Rankingu The Legal 500 EMEA 2023 jest rekomendowany w kategoriach: Investment Funds oraz Capital Markets.
- Mariusz Biały, Counsel w Krzysztof Rożko i Wspólnicy Kancelaria Prawna
Mariusz Biały w Rankingu The Legal 500 EMEA 2023 jest rekomendowany w kategorii Investment Funds.
