Za brak maseczki grzywny uchylano
2021-12-17
Stan bezprawności nakazu noszenia maseczek utrzymywał się siedem miesięcy. Potrzebna była zmiana przepisów.
Nakaz zakrywania nosa i ust został wprowadzony 16 kwietnia 2020 r. na mocy uchylonego już rozporządzenia Rady Ministrów z 10 kwietnia 2020 r. w sprawie ustanowienia określonych ograniczeń, nakazów i zakazów w związku z wystąpieniem stanu epidemii (Dz.U. 2020 poz. 658). Zgodnie z pierwotnym brzmieniem § 18 powyższego aktu prawnego, ustawodawca nałożył na obywateli obowiązek zakrywania, przy pomocy części odzieży, maski albo maseczki, ust i nosa podczas przebywania poza adresem miejsca zamieszkania lub stałego pobytu. Z biegiem czasu, przepis ten ewoluował w kolejnych rozporządzeniach Rady Ministrów, był wielokrotnie modyfikowany poprzez precyzowanie miejsc i sytuacji, a także sposobu w jaki należało zakrywać usta i nos.
Pomimo nakazu narzuconego na mocy przedmiotowego rozporządzenia, nie wszyscy go przestrzegali, co w przypadku „złapania na gorącym uczynku” skutkowało ukaraniem na zasadach art. 54 Kodeksu wykroczeń (dalej: kw), czyli grzywną do 500 złotych albo karą nagany. Upoważnieniem ustawowym miał być art. 46b pkt. 4 ustawy z 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu chorób zakaźnych u ludzi (dalej: ustawa o chorobach zakaźnych, w brzmieniu sprzed 29 listopada 2020 r.) – w drodze rozporządzenia Rady Ministrów można ustanowić obowiązek poddania się badaniom lekarskim oraz stosowaniu innych środków profilaktycznych i zabiegów przez osoby chore i podejrzane o zachorowanie.
Do ukarania obywateli dochodziło najczęściej na ulicy, dworcu czy w galerii handlowej, kiedy zostali dostrzeżeni przez policję bez zakrytej wymaganej części twarzy. Z racji tego, że wymierzanie kary miało miejsce coraz częściej i spotykało się z niezgodą społeczeństwa, problemowi przyjrzał się Rzecznik Praw Obywatelskich. Zauważył, że odesłanie art. 54 kw obejmuje wyłącznie „przepisy porządkowe”, a więc mające za zadanie ochronę porządku publicznego. Do tej kategorii przepisów nie zaliczają się zatem regulacje odnoszące się do innych sfer, np. do ochrony zdrowia publicznego. Co istotne RPO podniósł, iż upoważnienie ustawowe zawarte w art. 46b pkt. 4) ustawy o chorobach zakaźnych (wersja ustawy od 8 marca 2020 r. do 28 listopada 2021 r.) pozwalało na nałożenie nakazu noszenia maseczek, ale jedynie na osoby chore i podejrzane o zachorowanie, nie zaś na ogół społeczeństwa. Innymi słowy nakaz zakrywania usta i nosa erga omnes na mocy przedmiotowego rozporządzenia został wprowadzony z przekroczeniem granic upoważnienia ustawowego. Przepis art. 46b pkt. 4) nie mógł stanowić podstawy do wprowadzenia skutecznie nakazu określonego zachowania – jako ograniczenie konstytucyjnego prawa do wolności – wobec wszystkich obywateli RP niezależnie od ich stanu zdrowia.
Mając na uwadze powyższe, RPO w licznych sprawach, w których sądy uznawały obywateli za winnych wykroczenia z art. 54 kw, składał kasacje na korzyść obwinionych. RPO wnosił o uchylenie zaskarżonego wyroku nakazowego i uniewinnienie obwinionych, podnosząc rażące naruszenie prawa i niewypełnienie znamion wykroczenia z art. 54 kw. Zgodnie z utrwaloną już linią orzeczniczą Sąd Najwyższy uwzględniał poszczególne kasacje RPO dot. przedmiotowego nakazu.
W motywach orzeczeń Sądu Najwyższego w tych sprawach można przeczytać m.in., iż rozporządzenia Rady Ministrów nie zawierały w swej treści odesłania do konkretnego przepisu Kodeksu wykroczeń ani nie wskazywały na prawnomaterialne konsekwencje naruszenia zawartych w nich przepisów. SN wskazał, że przepis art. 54 kw ma charakter blankietowy, sam w sobie nie zawiera znamion czynu zabronionego, a jedynie penalizuje zachowania „wykraczające” przeciwko wydanym z upoważnienia ustawy przepisom porządkowym o zachowaniu się w miejscach publicznych. Tymczasem obowiązek zakrywania ust i nosa zawarty w rozporządzeniu Rady Ministrów w sprawie ustanowienia określonych ograniczeń, nakazów i zakazów w związku z wystąpieniem stanu epidemii nie stanowi „przepisu porządkowego o zachowaniu się w miejscach publicznych”, celem jego ustanowienia bowiem była ochrona zdrowia i zwalczanie epidemii. W konsekwencji zatem przepis ten nie mógł stanowić wypełnienia normy sankcjonowanej art. 54 KW i prowadzić do ukarania obwinionych na podstawie tego przepisu.
Stan bezprawności powszechnego nakazu noszenia maseczek utrzymywał się w okresie siedmiu miesięcy od 16 kwietnia 2020 r. do 29 listopada 2020 r. Tego dnia lukę prawną w przepisach uzupełniła ustawa o zmianie niektórych ustaw w związku z przeciwdziałaniem sytuacjom kryzysowym związanym z wystąpieniem COVID-19, uchwalona 28 października 2020 r. Na mocy nowelizacji ustawy o chorobach zakaźnych do art. 46b został dodany pkt. 13) w myśl którego w drodze rozporządzenia Rady Ministrów można ustanowić nakaz zakrywania ust i nosa, w określonych okolicznościach, miejscach i obiektach oraz na określonych obszarach, wraz ze sposobem realizacji tego nakazu.
Na mocy przedmiotowej nowelizacji nieprzestrzeganie tego nakazu zostało uznane za wykroczenie na podstawie nowo dodanego do art. 116 Kodeksu wykroczeń – § 1a. W myśl tego przepisu, ten kto nie przestrzega zakazów, nakazów, ograniczeń lub obowiązków określonych w przepisach o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi, podlega karze grzywny albo karze nagany. W konsekwencji od końca listopada zeszłego roku Rada Ministrów uzyskała upoważnienie do ustanowienia w rozporządzeniu powszechnego nakazu zakrywania ust i nosa wraz ze sposobem realizacji tego nakazu. Aktualną podstawę prawną obowiązku zakrywania ust i nosa przy pomocy maseczki stanowi do dnia 30 listopada 2021 r. – § 25 rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie ustanowienia określonych ograniczeń, nakazów i zakazów w związku z wystąpieniem stanu epidemii (Dz.U. z 2021 r. poz. 861).
Artykuł ukazał się w Poradniku: Prawo i podatki w firmie
