Dochodzenie roszczeń przeciwko instytucjom rynku finansowego – projektowane zmiany
2022-08-12
W dniu 6 lipca 2022 r. opublikowany został senacki projekt ustawy o zmianie ustawy – Kodeks cywilny, ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (druk senacki nr 754, dalej „Projekt”), który zakłada zmiany m.in. w zakresie przedawnienia roszczeń deliktowych przeciwko instytucjom rynku finansowego podlegającym nadzorowi KNF.
Założenia i propozycje zmian
Z uzasadnienia Projektu wynika, że ma być on odpowiedzią na rzekome mankamenty obecnie obowiązującego prawa w zakresie bezpieczeństwa rynku finansowego oraz ma na celu pomoc poszkodowanym przez instytucje rynku finansowego podlegające nadzorowi KNF w dochodzeniu praw na drodze postępowania cywilnego.
Zgodnie z Projektem, do art. 4421 kodeksu cywilnego (dalej „k.c.”) ma zostać dodany § 5, w myśl którego roszczenie konsumenta o naprawienie szkody wynikłej z czynności podmiotu rynku finansowego podlegającego nadzorowi, o którym mowa w art. 1 ust. 2 ustawy o nadzorze nad rynkiem finansowym, ulegnie przedawnieniu z upływem 10 lat od dnia, w którym nastąpi zdarzenie wywołujące szkodę bez względu na to, kiedy poszkodowany dowie się o szkodzie i o podmiocie obowiązanym do jej naprawienia. Propozycja zmian eliminuje przy tej kategorii roszczeń obecny 3-letni termin przedawnienia liczony od powzięcia wiedzy o szkodzie i o osobie obowiązanej do jej naprawienia. Co istotne, znowelizowany przepis ma mieć zastosowanie do nieprzedawnionych roszczeń powstałych przed dniem wejścia w życie ustawy nowelizującej.
Projekt przewiduje także wprowadzenie do procedury cywilnej zmian w zakresie właściwości miejscowej przemiennej. Powództwo o roszczenie wynikające z czynności podmiotu rynku finansowego podlegającego nadzorowi, przeciwko temu podmiotowi oraz jego następcom prawnym będzie można wytoczyć przed sąd właściwy dla miejsca zamieszkania albo siedziby powoda.
Ponadto, w wyżej opisanych sprawach, od strony będącej konsumentem, jak również osobą fizyczną prowadzącą gospodarstwo rodzinne oraz osobą fizyczną zawierającą umowę bezpośrednio związaną z jej działalnością gospodarczą, gdy z treści tej umowy wynika, że nie posiada ona dla niej charakteru zawodowego (o której mowa w art. 3855 k.c.), przy wartości przedmiotu sporu lub zaskarżenia wynoszącej ponad 20 000 zł od pisma pobierać się będzie opłatę stałą w kwocie 1000 zł.
Projektowane zmiany miałyby wejść w życie po upływie 30 dni od dnia ogłoszenia.
Ocena Projektu
Projektowane przepisy, w przypadku wejścia w życie w proponowanym kształcie, miałyby niewątpliwie doniosły wpływ na funkcjonowanie całego rynku finansowego.
Zacznijmy od pozytywów – in plus należy ocenić sam zamiar rozszerzenia ochrony konsumentów jako podmiotów niemających zasadniczo (choć nie zawsze pokrywa się to ze stanem faktycznym) odpowiedniej wiedzy i doświadczenia w zakresie danej inwestycji czy umowy. Zarówno zmiany w zakresie opłat sądowych, jak również właściwości miejscowej zwiększą dostępność sądowego dochodzenia roszczeń.
Niestety, odnośnie do kluczowej proponowanej zmiany dot. przedawnienia, projektodawcy nie wyjaśnili, w jaki sposób wydłużenie terminu przedawnienia roszczeń miałoby realnie wpłynąć na możliwość uzyskania ewentualnego odszkodowania przez osoby uważające się za poszkodowane. W uzasadnieniu Projektu zaprezentowano tezę o mankamentach obecnej regulacji, podczas gdy przytaczane argumenty zdają się zaprzeczać temu twierdzeniu. Przykładowo, projektodawcy wskazują, że nowelizacja chroni interesy poszkodowanych w sytuacjach, gdy szkoda ujawnia się po długim okresie od zdarzenia wyrządzającego szkodę. Twierdzenie to jest niezrozumiałe, zważywszy, że w obowiązującym stanie prawnym, roszczenie o naprawienie szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym przedawnia się właśnie z upływem 3 lat od dnia, w którym poszkodowany dowiedział się albo przy zachowaniu należytej staranności mógł się dowiedzieć o szkodzie i o osobie obowiązanej do jej naprawienia. A zatem obecna regulacja, chroni interesy poszkodowanych w okolicznościach powoływanych w uzasadnieniu.
Projekt nie rozwiąże również wskazanego w uzasadnieniu problemu, jakim jest nieposiadanie przez zobowiązanych do naprawienia szkody nabywców obligacji GetBack (tj. Idea Banku, którego upadłość została ogłoszona w dniu 26 lipca 2022 r. oraz Getin Noble Banku) aktywów na zaspokojenie tych roszczeń. Wyeliminowanie przesłanki uzależniającej upływ terminu przedawnienia od powzięcia wiedzy o szkodzie i obowiązanym do jej naprawienia samo w sobie nie wpłynie przecież na możliwość uzyskania całości lub przynajmniej części rekompensaty od ww. podmiotów.
Również kolejny argument, czyli wydłużenie okresu przedawnienia związane z koniecznością kierowania roszczeń względem innych podmiotów (w domyśle posiadających środki na zaspokojenie roszczeń odszkodowawczych) jest nieprzekonujący. Jak wskazano powyżej, obecnie obowiązujący 3-letni termin przedawnienia rozpoczyna bieg dopiero wtedy, kiedy poszkodowany dowiedział się (albo przy dochowaniu należytej staranności powinien dowiedzieć się) o szkodzie i osobie obowiązanej do jej naprawienia. W związku z tym projektowana regulacja nie wpłynie na polepszenie sytuacji obligatariuszy GetBack, którzy albo już wiedzą o osobach obowiązanych, ale nie są w stanie uzyskać od nich jakichkolwiek środków albo dopiero poszukują innych potencjalnie odpowiedzialnych podmiotów.
Analizując Projekt, można odnieść wrażenie, że ma on stanowić próbę wyjścia naprzeciw oczekiwaniom osób poszkodowanych w tzw. aferze GetBack, w rzeczywistości jednak nie zawiera instrumentów, które istotnie zmieniłyby położenie tych osób. Projektowana zmiana będzie miała wyłącznie wpływ na sytuację osób, które powzięły wiedzę o szkodzie i o osobie zobowiązanej do jej naprawienia w niedługim czasie po zaistnieniu zdarzenia szkodzącego, ale dotychczas zachowywały bierność w dochodzeniu roszczeń.
Aktualny 3-letni termin na dochodzenie roszczeń deliktowych wydaje się być racjonalny, ponieważ w sposób właściwy uwzględnia przeciwstawne interesy dwóch stron, tj. dłużnika – który nie powinien pozostawać w gotowości do spełnienia świadczenia przez nieograniczony czas – oraz wierzyciela, który powinien mieć realną możliwość dochodzenia przysługujących mu roszczeń.
Warto wskazać, że w ostatnim czasie ustawodawca raczej dostrzegał potrzebę skracania terminów przedawnienia (skrócenie w 2018 r. ogólnego terminu przedawnienia o 4 lata) i mobilizowania stron stosunków prawnych do sprawnego dochodzenia roszczeń. Należy również pamiętać, że aktualne regulacje dot. przerwania i zawieszenia biegu przedawnienia umożliwiają wierzycielom zapobieżenie negatywnym skutkom przedawnienia. Już w tym kontekście eliminacja przesłanki uzależniającej upływ terminu przedawnienia od powzięcia wiedzy o szkodzie i o osobie obowiązanej do jej naprawienia wydaje się nieuzasadniona.
Nie sposób przy tym pominąć faktu, że Projekt dopuszcza możliwość przedłużenia terminu przedawnienia w stosunku do spraw, w których termin rozpoczął bieg w oparciu o dotychczasowe przepisy, podczas gdy jako zasadę przyjmowano dotąd (nowelizacja z 2018 r., czy przepisy przejściowe do k.c.), że nowe przepisy nie powinny przesuwać terminu przedawnienia w sprawach wszczętych i niezakończonych przed dniem wejścia w życie nowelizacji. Nakazuje to postawić znak zapytania odnośnie do kwestii zgodności projektowanej regulacji z zasadą nieretroaktywnego działania prawa.
Należy również zauważyć, że wprowadzenie odrębnych regulacji odnoszących się do poszczególnych kategorii roszczeń może doprowadzić do naruszenia konstytucyjnej zasady równości wobec prawa. Osoby dochodzące roszczeń od podmiotów rynku finansowego nadzorowanych przez KNF byłyby uprzywilejowane względem tych, które pozywają inne podmioty, np. względem obligatariuszy lub akcjonariuszy spółek niepublicznych.
W kontekście zarzutu naruszenia zasady równości, znamienne wydaje się również, że jakkolwiek w ocenie skutków Projektu, w ślad za raportem NIK, wskazano na nieprawidłowości w funkcjonowaniu instytucji państwowych do czasu ujawnienia problemów z płynnością po stronie GetBack, i braku zapewnienia skutecznej ochrony nieprofesjonalnym uczestnikom rynku finansowego, to jednak proponowane wydłużenie terminu przedawnienia, nie będzie miało zastosowania do roszczeń kierowanych przeciwko instytucjom publicznym.
Podsumowanie
Niewątpliwie, w związku z proponowanym zmniejszeniem opłat sądowych od pozwów czy wprowadzeniem właściwości miejscowej przemiennej, Projekt może stanowić dla konsumentów ułatwienie w dochodzeniu roszczeń przeciwko instytucjom rynku finansowego.
Natomiast proponowane zmiany w zakresie przedawnienia, pomijając nawet wątpliwości natury konstytucyjnej, nie wydają się być właściwym środkiem do osiągnięcia celu, jakim jest zwiększenie ochrony konsumenckiej. W skrajnych zaś przypadkach, nowe zasady przedawnienia roszczeń mogłyby być wykorzystywane przez wierzycieli w sposób oportunistyczny, np. w celu dochodzenia znacznie wyższych odsetek ustawowych za opóźnienie.
Współautorką tekstu jest Katarzyna Serwin, aplikant radcowski w Krzysztof Rożko i Wspólnicy Kancelaria Prawna.
Krzysztof Rożko w Rankingu Kancelarii Prawniczych „Rzeczpospolita 2022” jest indywidualnie rekomendowany w kategoriach Doradzanie prywatnym klientom (Private Clients) oraz Doradztwo regulacyjne dla sektora finansowego.
Kancelaria KRWLEGAL jest rekomendowana w Rankingu IFLR1000 w kategorii Capital Markets: Equity oraz w Rankingu Kancelarii Prawniczych „Rzeczpospolita 2022” w kategoriach: Doradztwo regulacyjne dla sektora finansowego oraz Przygotowanie wejścia na giełdę.
Kancelaria jest zrzeszona w sieci Kancelarie RP działającej pod patronatem dziennika „Rzeczpospolita”.
