• NAWIGATOR PRAWNY

Fundacja rodzinna: etapy tworzenia

2024-06-04

Mija rok od wejścia w życie przepisów konstytuujących fundację rodzinną. Ponad tysiąc zarejestrowanych fundacji i setki wniosków o rejestrację w kolejce stanowią dobry punkt wyjścia dla podsumowania najważniejszych etapów związanych z jej tworzeniem.

Przemyślany plan

Przed podjęciem decyzji o utworzeniu fundacji rodzinnej przyszły fundator powinien zastanowić się nad celami, jakie chce osiągnąć, sięgając po ten mechanizm. Część przyszłych fundatorów, którzy dysponują znacznym majątkiem, przy wyborze optymalnej formy kumulowania majątku szuka jedynie oszczędności podatkowych czy wręcz optymalizacji podatkowej, ryzykując zastosowanie klauzuli obejścia prawa podatkowego. Tymczasem fundacja rodzinna została pomyślana jako mechanizm zabezpieczenia majątku rodziny oraz ograniczenie ryzyk sukcesyjnych po śmierci fundatora, zaś korzyści podatkowe, jakie za sobą niesie, nie powinny determinować decyzji przyszłego fundatora co do wyboru tej formy akumulowania majątku.

Przed podjęciem decyzji o utworzeniu fundacji fundator powinien zatem, obok określenia faktycznego celu sięgnięcia po to rozwiązanie, zastanowić się, jakie mienie zamierza wnieść do fundacji rodzinnej i  w jaki sposób ma ono „pracować”. Z tej perspektywy kluczowe będzie skatalogowanie aktywów rozważanych do wniesienia oraz rozpoznanie ewentualnych ryzyk podatkowych w odniesieniu do każdego z tych aktywów. Może bowiem się okazać, że w perspektywie korzyści podatkowych, jakie bez wątpienia daje fundacja rodzinna, ale również w kontekście optymalnego zarządzania, nie każde wniesienie mienia będzie korzystne dla fundatora, np. wniesienie nieruchomości, na której będzie prowadzony proces inwestycyjny.

To nie azyl od podatków

Ponad powyższe, w szczególności w kontekście ryzyka zastosowania przez organ klauzuli GAAR dotyczącej unikania opodatkowania, fundator powinien zastanowić się nad strukturą wewnętrzną fundacji rodzinnej, w tym, kto będzie jej beneficjentem, czy i jakie świadczenia będą wypłacane beneficjentom.

Przykładowo tworzenie fundacji rodzinnej wyłącznie dla siebie – tj. takiej fundacji, gdzie fundator będzie jednocześnie wyłącznym jej beneficjentem – może budzić poważne wątpliwości w kontekście ustawowych celów tworzenia fundacji. Wszak w takim przypadku nie dochodzi do zabezpieczenia majątku rodzinnego i procesu sukcesyjnego.

To samo dotyczyć będzie tworzenia tzw. fundacji rodzinnych ad hoc, tj. wyłącznie dla przeprowadzenia jednej bądź kilku transakcji, których przeprowadzenie pod fundacją będzie generować po stronie fundatora oszczędności podatkowe.

Wszystkie powyższe ryzyka przyszły fundator powinien wziąć pod uwagę, zanim podejmie ostateczną decyzję o utworzeniu fundacji rodzinnej. Przez etap planowania fundatora przeprowadzić powinien profesjonalny doradca, który zaznaczy obszary największych ryzyk oraz zarekomenduje bezpieczne rozwiązania.

Status i kapitał

Pierwszym krokiem, rozpoczynającym „techniczny” proces tworzenia fundacji rodzinnej, jest uzgodnienie treści jej statutu. To najważniejszy dokument ustrojowy fundacji rodzinnej, określający w szczególności:

• cele fundacji,
• beneficjentów bądź sposób ich określenia,
• zasady ładu wewnętrznego fundacji rodzinnej (kto, w jaki sposób, pod jakimi warunkami podejmuje decyzje w fundacji rodzinnej),
• zasady kształtowania polityki inwestycyjnej,
• zasady działania i zarządzania fundacją za życia fundatora (o ile fundacja rodzinna nie zostaje utworzona w drodze testamentu), jak i po śmierci fundatora,
• rodzaje i zasady wypłaty świadczeń,
• zasady dystrybucji mienia fundacji na wypadek jej rozwiązania.

Następnym krokiem jest wniesienie do fundacji rodzinnej funduszu założycielskiego, którego wysokość, nie mniejszą niż 100 000 zł, należy wskazać w treści statutu. W związku z tym, że na potrzeby rejestracji fundacji rodzinnej konieczne jest złożenie przez fundatora oświadczenia o pokryciu funduszu założycielskiego, należy to zrobić przed złożeniem wniosku.

Jednocześnie z wnioskiem o rejestrację fundacji rodzinnej fundator powinien uzyskać dla fundacji NIP i REGON oraz zgłosić jej beneficjentów do CRBR. Fundacja musi posiadać konto bankowe, na które zostanie przekazany jej majątek i z którego będą dokonywane wszelkie operacje finansowe.

Rejestracja fundacji rodzinnej powinna nastąpić w terminie sześciu miesięcy od dnia jej powstania, a więc od dnia przyjęcia aktu założycielskiego. Na potrzeby dokonania skutecznego zgłoszenia konieczne jest wypełnienie oraz podpisanie formularzy:

• RFR-W – wniosek o rejestrację,
• RFR-WB – załącznik wskazujący na członków zgromadzenia beneficjentów,
• RFR-WK – załącznik wskazujący zarząd/radę nadzorczą,
• RFR-WM – załącznik uwzględniający przedmiot wykonywanej przez fundację działalności gospodarczej.

Dodatkowo do wniosku należy dołączyć dokumenty wymagane przez sąd rejestrowy oraz potwierdzenie uiszczenia opłaty sądowej w wysokości 500 zł.

Podjęcie działań

Fundacja rodzinna od momentu przyjęcia aktu założycielskiego działa w organizacji, co oznacza, że już od tej chwili może nabywać prawa, w tym nieruchomości, czy zaciągać zobowiązania. Jednak część fundatorów decyduje się na wniesienie pozostałego mienia po formalnym zarejestrowaniu fundacji.

Jak pokazuje praktyka, odroczenie w czasie momentu wnoszenia mienia do fundacji rodzinnej na czas po jej zarejestrowaniu (nie dotyczy mienia wnoszonego do fundacji tytułem pokrycia funduszu założycielskiego) dotyczy w szczególności sytuacji, gdzie do fundacji rodzinnej mają zostać wniesione nieruchomości, co pociąga za sobą konieczność dokonania zmiany wpisów w księgach wieczystych dla nich prowadzonych. Z formalnego punktu widzenia nie ma jednak przeszkód, aby fundacja rodzinna co do zasady rozpoczęła działalność na pełną skalę już z momentem powołania jej do życia w drodze aktu założycielskiego.

Władze fundacji

Fundację rodzinną reprezentuje wobec osób trzecich jej zarząd. W fundacji może zostać również powołana rada nadzorcza. Jej powołanie staje się obligatoryjne, jeśli liczba beneficjentów fundacji przekracza 25 osób.

Nie ma przeszkód, aby członkiem zarządu fundacji rodzinnej został jej fundator. Wszystko zależy od indywidualnej decyzji fundatora i tego, jaką zamierza przewidzieć dla siebie rolę – pasywną czy aktywną. Konieczne jest też powołanie zgromadzenia beneficjentów, które musi posiadać co najmniej jednego członka. Do decyzji fundatora będzie zatem należało, którym z beneficjentów fundacji przyzna takie uprawnienie.

Zadania zarządu fundacji rodzinnej ściśle określa ustawa. To w szczególności:

• reprezentacja fundacji,
• realizacja jej celów,
•  zapewnienie płynności finansowej i wypłacalności,
•  tworzenie, prowadzenie oraz aktualizowanie listy beneficjentów.

Z kolei do zadań zgromadzenia beneficjentów należy m.in. podejmowanie uchwał w zakresie np. rozpatrzenia i zatwierdzenia sprawozdania finansowego, udzielenia absolutorium członkom organów czy podziału lub pokrycia wyniku finansowego.

Uprawnienia zarówno zarządu, jak i zgromadzenia beneficjentów mogą zostać rozszerzone w statucie fundacji.

Zarząd powinien monitorować działalność fundacji i przeprowadzać audyty wewnętrzne lub zewnętrzne, aby upewnić się, że działa zgodnie z celami i przepisami prawa.

Ważne jest regularne prowadzenie dokumentacji, w szczególności księgowej. W zakresie obowiązków sprawozdawczych fundacja rodzinna jest zobowiązana do sporządzania sprawozdania finansowego za dany rok obrotowy. Jeśli zaś spełnia przesłanki wskazane w art. 64 ust. 1 pkt 4 ustawy z 29 września 1994 r. o rachunkowości, dodatkowo musi poddawać sprawozdania badaniu przez biegłego rewidenta. Dotyczy to podmiotów, które w roku obrotowym, za który ma być sporządzone sprawozdanie, spełniły co najmniej dwa z następujących warunków:

•  średnioroczne zatrudnienie w przeliczeniu na pełne etaty wyniosło co najmniej 50 osób,
•  suma aktywów bilansu na koniec roku obrotowego stanowiła równowartość w walucie polskiej co najmniej 2 500 000 euro,
• przychody netto ze sprzedaży towarów i produktów oraz operacji finansowych za rok obrotowy stanowiły równowartość w walucie polskiej co najmniej 5 000 000 euro.

Ponadto co najmniej raz na cztery lata fundacja rodzinna jest zobowiązana do przeprowadzania audytu zarządzania swoimi aktywami, zaciągania i spełniania zobowiązań oraz zobowiązań publicznoprawnych – pod kątem prawidłowości, rzetelności oraz zgodności z prawem, celem oraz dokumentami fundacji. Taki audyt przeprowadza na zlecenie fundacji rodzinnej firma audytorska albo zespół audytorów. Gdy sprawozdanie finansowe fundacji podlega badaniu biegłego rewidenta, obowiązek przeprowadzania audytów jest coroczny.

Krzysztof Rożko od początku swojej drogi zawodowej jest zaangażowany w rozwój rynku kapitałowego w Polsce. Posiada ponaddwudziestoletnie doświadczenie w doradztwie regulacyjnym dla sektora finansowego, w tym w zakresie przygotowania wejścia na giełdę, działalności firm inwestycyjnych, podmiotów zarządzających aktywami czy banków. Koordynuje kompleksowe doradztwo transakcyjne na rzecz funduszy venture capital/private equity, a także w zakresie pozyskiwania kapitału i finansowania inwestycji do przedsięwzięć w sektorach nowoczesnej gospodarki. Jest wiodącym prawnikiem w zakresie doradztwa klientom prywatnym, w tym zarządzania majątkiem prywatnym i planowania finansowego dla Private Clients.

Nikola Jadwiszczak-Niedbałka – rekomendowana w Rankingu The Legal 500 EMEA 2024 w kategoriach: Capital Markets oraz Investment Funds. Specjalizuje się w prawie rynku kapitałowego. Doświadczenie zawodowe zdobywała m.in. w jednym z największych prywatnych TFI, pełniąc funkcję dyrektora departamentu funduszy zamkniętych, a także w kancelariach prawnych oraz jako in-house lawyer w spółce kapitałowej. Jest autorką licznych publikacji z zakresu prawa rynków kapitałowych, prawa handlowego, administracyjnego czy podatkowego, w tym współautorką komentarza praktycznego do ustawy o fundacji rodzinnej wydawnictwa ODDK.

Krzysztof Rożko, Radca Prawny, Wspólnik Zarządzający w Krzysztof Rożko i Wspólnicy Kancelaria Prawna

Krzysztof Rożko w Rankingu Kancelarii Prawniczych „Rzeczpospolita 2023” jest liderem w kategorii rynki kapitałowe i doradztwo regulacyjne oraz jest rekomendowany w kategorii doradzanie prywatnym klientom (Private Clients)

Krzysztof Rożko w Rankingu The Legal 500 EMEA 2024  jest rekomendowany w kategoriach: Capital Markets oraz Investment Funds.

Nikola Jadwiszczak – Niedbałka, Radca prawny w Krzysztof Rożko i Wspólnicy Kancelaria Prawna

Nikola Jadwiszczak – Niedbałka w Rankingu The Legal 500 EMEA 2024  jest rekomendowana w kategorii Capital Markets oraz Investment Funds.

Rekomendacje Kancelarii KRWLEGAL w rankingach: IFLR1000 w kategoriach Capital Markets: Equity oraz M&A, The Legal 500 EMEA 2024 w kategoriach: Capital Markets i Investment Funds oraz jako lider  „Rzeczpospolita 2023” w kategoriach: doradzanie prywatnym klientom (Private Clients) private equity, rynki kapitałowe i doradztwo regulacyjne.