O zaległościach na rzecz ZUS nie da się zbyt szybko zapomnieć
2021-12-02
Nieopłacone składki na ubezpieczenia społeczne przedawniają się po upływie pięciu lat licząc od dnia ich wymagalności. Bieg terminu przedawnienia może jednak ulegać zawieszeniu lub przerwaniu.
Składki na ubezpieczenia społeczne są świadczeniami pieniężnymi o charakterze przymusowym, celowym, odpłatnym oraz bezzwrotnym. Obowiązek ponoszenia obciążeń z ich tytułu nałożony jest na każdego płatnika, w tym w głównej mierze ciąży na przedsiębiorcach prowadzących jednoosobowe działalności gospodarcze czy działalności prowadzone w ramach spółek osobowych. Brak realizacji tego obowiązku – a więc brak zapłaty składek w całości lub też ich zapłata w zaniżonej wysokości – może prowadzić do nałożenia przez ZUS swoistej kary z tego tytułu w postaci wymierzenia płatnikowi dodatkowej opłaty w wysokości 100 proc. nieopłaconych składek.
Ustawa z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst jedn. DzU z 2021 r., poz. 423 ze zm.) umożliwia płatnikowi uchylenie się od obowiązku zapłaty nieuiszczonych składek. Wprowadza instytucję ich przedawnienia, która prowadzi do wygaśnięcia obowiązku ich zapłaty na rzecz organu rentowego w całości lub w części.
Instytucja przedawnienia – poza tym, że umożliwia uchylenie się od obowiązku zapłaty nieopłaconych składek na ubezpieczenia społeczne – to obejmuje również odsetki za zwłokę, koszty egzekucyjne, koszty upomnienia i dodatkową opłatę. Ustawodawca katalog tych należności zdefiniował zbiorczo jako „należności z tytułu składek”.
Odrębne terminy wymagalności
Należności z tytułu składek ulegają przedawnieniu po upływie pięciu lat. Okres ten liczony jest od dnia, w którym składki stały się wymagalne. Data wymagalności różni się w zależności od rodzaju płatnika, ponieważ terminy opłacania składek to odpowiednio 5-ty, 10-ty lub 15-ty dzień kolejnego miesiąca.
Przedawnienie nie ma zastosowania do należności z tytułu składek zabezpieczonych hipoteką lub zastawem. Jednak po upływie pięciu lat należności te mogą być egzekwowane wyłącznie z przedmiotu hipoteki lub zastawu do wysokości zaległych składek i odsetek za zwłokę liczonych do dnia przedawnienia.
Okres przedawnienia biegnie do czasu wydania decyzji zobowiązującej do zapłaty należności lub do chwili tzw. przerwania biegu przedawnienia.
Co istotne, gdy ZUS wyda decyzję zobowiązującą do zapłaty należności, powinien w stosunku do każdej z należności odrębnie sprecyzować, kiedy nastąpił termin wymagalności składki jako początek biegu terminu przedawnienia oraz w jakim okresie miało miejsce jego zawieszenie. Zbiorcze przedstawienie ram czasowych w odniesieniu do wszystkich zaległości nie jest wystarczające, skoro każda z należności ma odrębny termin wymagalności – a zatem i odrębny początek biegu terminu przedawnienia (tak Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z 3 grudnia 2020 r., I GSK 1046/20).
Odpowiedzialność zarządu
Należy pamiętać, że za zaległe zobowiązania z tytułu składek na poczet ZUS może odpowiadać nie tylko płatnik, ale także inna osoba określona mianem osoby trzeciej, którą może być m.in. członek zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością.
Taka osoba będzie podlegać obowiązkowi składkowemu po ziszczeniu się przesłanek wskazanych w art. 116 Ordynacji podatkowej, tj. w przypadku, gdy egzekucja z majątku spółki okaże się w całości lub w części bezskuteczna, a członek zarządu:
– nie wykazał, że we właściwym czasie zgłoszono wniosek o ogłoszenie upadłości lub w tym czasie zostało otwarte postępowanie restrukturyzacyjne albo
– nie wykazał, że niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości nastąpiło bez jego winy, lub
– nie wykazał mienia spółki, z którego egzekucja umożliwi zaspokojenie zaległości podatkowych spółki w znacznej części.
W takiej sytuacji członek zarządu może uchylić się od obowiązku zapłaty zaległych składek na poczet ZUS po upływie pięciu lat licząc od końca roku kalendarzowego, w którym została wydana decyzja organu rentowego o jego odpowiedzialności. Co znamienne, 5-letni okres przedawnienia – wbrew ogólnym, obowiązującym w tym zakresie zasadom – liczony jest nie od dnia doręczenia przedmiotowej decyzji, lecz od dnia jej wydania (por. wyrok Sądu Najwyższego z 27 października 2010 r., III UK 23/10).
Jak wynika z ugruntowanego orzecznictwa, wskazany okres przedawnienia dotyczy egzekucji należności wynikających z wydanej uprzednio decyzji o odpowiedzialności osób trzecich za zobowiązania składkowe. Zatem termin ten w stosunku do członka zarządu może rozpocząć swój bieg dopiero po wydaniu decyzji orzekającej obowiązek zapłaty zaległych składek.
Przerwanie lub zawieszenie
Bieg terminu przedawnienia może ulegać zawieszeniu lub przerwaniu. Tę kwestię doprecyzowuje art. 24 ust. 5a–6 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych.
Okres zawieszenia biegu przedawnienia to nic innego, jak jego wyłączenie z okresu przedawnienia, a następnie po upływie okresu zawieszenia – doliczenie części okresu przypadającej przed dniem rozpoczęcia zawieszenia do okresu przedawnienia.
Przerwanie biegu przedawnienia wiąże się natomiast z liczeniem biegu tego okresu na nowo. Przerwanie biegu przedawnienia należności z tytułu składek następuje w przypadku ogłoszenia upadłości podmiotu zobowiązanego do płatności zaległych składek. Po przerwaniu bieg terminu przedawnienia rozpoczyna się na nowo od dnia następującego po dniu uprawomocnienia się postanowienia o ukończeniu postępowania upadłościowego lub jego umorzeniu. W sytuacji, w której ogłoszenie upadłości nastąpiło przed rozpoczęciem biegu terminu przedawnienia, jego bieg rozpoczyna się od dnia następującego po dniu uprawomocnienia się postanowienia o zakończeniu lub umorzeniu postępowania upadłościowego.
Jeżeli chodzi o instytucję zawieszenia, w przeważającej części przypadków ma ona miejsce w sytuacji podjęcia przez ZUS pierwszej czynności zmierzającej do wyegzekwowania należności z tytułu składek, o której płatnik został zawiadomiony, do dnia zakończenia postępowania egzekucyjnego. Czynność ta pojmowana jest dosyć szeroko. Zalicza się tu wszelkie czynności, z których treści lub uzasadnienia wynika bezpośrednio, że zmierzają one do ściągnięcia należności. Jako przykład można podać np. doręczenie wszelkich pism ZUS, z których treści czy uzasadnienia wynika bezpośrednio, że zmierzają one do ściągnięcia należności, odpisu tytułu wykonawczego lub zainicjowanie postępowania zmierzającego do orzeczenia o podleganiu ubezpieczeniom na terenie kraju.
Ponadto wskazany 5-letni okres ulega zawieszeniu od dnia wszczęcia przez ZUS postępowania w sprawie wydania decyzji ustalającej obowiązek podlegania ubezpieczeniom społecznym, podstawę wymiaru składek lub obowiązek opłacania składek na te ubezpieczenia do dnia, w którym decyzja stała się prawomocna.
W kontekście postępowania spadkowego należy mieć również na uwadze, że omawiany okres będzie ulegać zawieszeniu od dnia śmierci spadkodawcy do dnia uprawomocnienia się postanowienia sądu o stwierdzeniu nabycia spadku albo zarejestrowania aktu poświadczenia dziedziczenia, nie dłużej jednak niż do dnia, w którym upłynęły dwa lata od śmierci spadkodawcy.
Aleksandra Czerniecka radca prawny Kancelaria SQUARE Tax & Legal
Nie tylko składki społeczne
Obowiązujące zasady związane z możliwością wygaśnięcia ciążącego obowiązku w zakresie płatności składek na ubezpieczenia społeczne dotyczą również składek na ubezpieczenie zdrowotne, a także składek na Fundusz Pracy, Fundusz Solidarnościowy, Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych oraz Fundusz Emerytur Pomostowych (art. 32 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych).
Artykuł został opublikowany w internetowym i papierowym wydaniu dziennika ,,Rzeczpospolita”
