Inwestowanie w start-upy to zarówno szanse, jak i istotne zagrożenia
2024-03-11
Podstawową formą zaangażowania w przedsiębiorstwa typu start-up jest dla inwestorów prywatnych bezpośrednie objęcie instrumentów kapitałowych lub quasi-kapitałowych.
Kolejne nabory programów Funduszy Europejskich dla Nowoczesnej Gospodarki (FENG) zarządzanych przez PFR Ventures skłaniają do analizy sytuacji inwestorów prywatnych chcących dokonać inwestycji na rynku start-up.
Polska ma rozwijający się ekosystem start-upowy, co stwarza szanse na zwiększenie wykorzystywania zaawansowanych technologii i transformacji gospodarki w kierunku zielonych technologii. Z perspektywy inwestora prywatnego inwestowanie w start-upy, a więc przedsięwzięcia na wczesnym etapie rozwoju, niesie ze sobą zarówno szanse, jak i istotne zagrożenia. Dlatego inwestowanie na tym rynku wymaga dogłębnej analizy, umiejętności zarządzania ryzykiem i cierpliwości, aby zrealizować potencjalne korzyści.
Wsparcie finansowe z UE
W najbliższych latach spodziewany jest znaczny napływ środków publicznych, które mają być inwestowane w segment przedsiębiorstw typu start-up. Mowa tutaj przede wszystkim o inicjatywach z zakresu programów FENG. Formuła tych programów zakłada powierzenie środków publicznych PFR profesjonalnym zespołom zarządzającym funduszami venture capital, przy czym zespoły te muszą zaangażować w inwestycje również odpowiedni poziom środków pochodzących od inwestorów prywatnych. Taka formuła partnerstwa publiczno-prawnego sprawia, że zespoły zarządzających VC muszą pozyskać inwestorów prywatnych do swoich funduszy, oferując im często w zamian uprzywilejowaną w stosunku do kapitału publicznego pozycję. Dla przykładu, w programie PFR Starter inwestor prywatny może uzyskać do dwóch i pół razy większy udział w nadwyżce inwestycyjnej niż inwestor publiczny. Dlatego też programy te, będące w istocie formą zachęty dla inwestorów prywatnych, mogą być poczytywane jako szansa systemowa dla inwestorów prywatnych. W kategorii zagrożeń należy wskazać, iż jednoczesny start finansowania PFR Ventures dla wielu zespołów zarządzających VC przy jednocześnie dosyć krótkim okresie inwestycyjnym (cztery–pięć lat) może spowodować perturbacje na rynku start-upów związane z wysoką okresową podażą kapitału wysokiego ryzyka przy stosunkowo małej liczbie projektów start-upów o wysokiej jakości pomysłu. Wzrost konkurencji o ciekawe projekty może wpływać na wysokie ceny udziałów i obniżać ogólną rentowność inwestycji dla funduszy VC, a pośrednio – dla ich wspólników prywatnych.
Wsparcie w postaci ulg podatkowych
Inwestycje w start-upy wspierane są także na poziomie systemu podatkowego. Ulga dla inwestujących w alternatywne spółki inwestycyjne oznacza, że osoba fizyczna, inwestując środki finansowe w fundusze venture capital w formie alternatywnej spółki inwestycyjnej lub bezpośrednio w spółki kapitałowe, w których co najmniej 5 proc. udziałów (akcji) posiada alternatywna spółka inwestycyjna, w zeznaniu za rok podatkowy, w którym poniesiono wydatki, będzie uprawniona do odliczenia 50 proc. poniesionych wydatków, nie więcej jednak niż 250 000 zł. Ulga dotyczy inwestycji alternatywnych spółek inwestycyjnych współfinansowanych przez PFR Ventures lub inne podmioty dysponujące środkami publicznymi.
Inwestycje anielskie a fundusze venture capital
Podstawową formą inwestycji w przedsiębiorstwa typu start-up będzie dla inwestorów prywatnych bezpośrednie objęcie instrumentów kapitałowych lub quasi-kapitałowych. W tym przypadku inwestor prywatny, zwany tutaj inwestorem anielskim lub aniołem biznesu, powierza swoje środki bezpośrednio założycielom start-upu w zamian za udziały lub akcje. Co niezwykle istotne, inwestor anielski musi wygospodarować swój własny czas oraz użyć swoich własnych kompetencji do wyszukania ciekawego projektu start-upu, a następnie musi wynegocjować warunki inwestycji, a po jej dokonaniu na nim spoczywa konieczność monitorowania postępów inwestycji. Dlatego też inwestycje bezpośrednie aniołów biznesu powinny być rozważane wyłącznie przez doświadczonych inwestorów prywatnych. Bardzo często założyciele start-upu oczekują też od swoich inwestorów anielskich nie tylko kapitału finansowego, ale również wkładu w postaci wsparcia biznesowego rozwijanego przedsięwzięcia. Niewątpliwie takie sytuacje mogą stanowić dla inwestorów prywatnych istotną zaletę inwestycji bezpośrednich, pozwalają aniołom wpływać na rozwój firmy.
Drugą dostępną dla inwestorów prywatnych formą inwestycji na rynku start-upów jest możliwość powierzenia swoich środków funduszom venture capital zarządzanym przez profesjonalne zespoły. W takim przypadku inwestor prywatny będzie pełnił rolę inwestora pasywnego, często zwanego z angielska limited partnerem. Zazwyczaj limited partnerów w danym funduszu VC jest od kilku do kilkunastu, zaś pozyskany od nich kapitał jest inwestowany przez zarządzających według określonej polityki i strategii inwestycyjnej. W tej formie inwestor prywatny jest eksponowany na ryzyko zbiorcze (portfelowe) inwestycji, gdyż zwrot zależny jest od wyniku funduszu w całości, a więc na kilku, a czasami na kilkunastu, start-upach nabytych do portfela funduszu VC. Oznacza to, iż już z samego założenia inwestycja limited partnera w fundusz VC charakteryzuje się pewnym poziomem dywersyfikacji. Wprawdzie ogólne ryzyko jest nadal wysokie z uwagi na specyfikę rynku start-upów, to jednak środki inwestora nie są skoncentrowane zwykle w jednym start-upie, co powoduje, że ryzyko jest rozproszone. W przypadku, gdy fundusz VC ma szeroki portfel inwestycji i zainwestował w wiele projektów, ogólne ryzyko straty, ale również szansa dużego zysku, jest w pewien sposób spłaszczone i uśrednione. Dla przykładu, bardzo duży sukces jednego projektu tzw. jednorożca (ang. unicorn) może zrekompensować, a nawet przewyższyć z nawiązką, straty na wielu innych projektach, które poniósł fundusz. Niewątpliwą zaletą tej formy inwestycji jest ograniczenie zaangażowania inwestora prywatnego w dobór i bieżące zarządzanie inwestycjami, gdyż te zadania należą do odpowiedzialności zespołu zarządzającego funduszem VC. Jednocześnie kontakt i współpraca inwestora prywatnego bezpośrednio ze start-upami jest w tym modelu czymś niestandardowym. Zasadniczo wsparcie biznesowe dla start-upu mają zapewnić zarządzający funduszem VC.
Ogólny profil ryzyka inwestycji
Inwestowanie w innowacyjne start-upy może przynieść znaczne zyski w sytuacji, gdy start-up odniesie sukces na rynku. Jednakże tego typu inwestycje cechują się najwyższym poziomem ryzyka i powinny być dostępne wyłącznie dla doświadczonych inwestorów. Z praktyki rynkowej wynika, iż większość start-upów nie odnosi sukcesu, co niesie ze sobą ryzyko utraty zainwestowanego kapitału. Również zyski z inwestycji VC mogą wymagać czasu, a zwrócenie kapitału może być opóźnione, co zwiększa ryzyko.
Podsumowując, inwestowanie na polskim rynku VC oferuje szanse w dynamicznym środowisku start-upowym, ale jednocześnie niesie ze sobą wyzwania związane z lokalnymi uwarunkowaniami, co wymaga dokładnej analizy i elastyczności strategii inwestycyjnej. Inwestycje w różnorodne start-upy lub za pośrednictwem funduszy VC pozwalają na zmniejszenie ryzyka poprzez stworzenie bardziej zrównoważonego portfela.
Współautorem tekstu jest Mariusz Bagiński, radca prawny
