Umowy ustne zawierane między przedsiębiorcami
2021-05-13
Umowa ustna między przedsiębiorcami powinna regulować wszystkie niezbędne elementy stosunku prawnego. Jej zawarcie i warunki warto potwierdzić na piśmie lub w formie dokumentowej. Umowy ustne zawierane przez przedsiębiorców, poza ściśle określonymi przez prawo przypadkami, są ważne i skuteczne.
Zgodnie z zasadą wyrażoną w art. 3531 kodeksu cywilnego strony umowy mają możliwość decydowania o formie jej zawarcia przy zastrzeżeniu, że wybrana forma nie spowoduje naruszenia natury stosunku prawnego, ustawy lub zasad współżycia społecznego.
Podobnie dopuszczalną formą będzie konkludentne (dorozumiane) zawarcie umowy, np. umowy o pracę poprzez dopuszczenie pracownika do wykonywania pracy. Umowa ustna, tak jak każda umowa w innej formie, powinna regulować wszystkie niezbędne elementy danego stosunku prawnego.
Dla zabezpieczenia obrotu prawnego ustawodawca zastrzega szczególne formy umów dla uregulowania niektórych stosunków prawnych. W kodeksie cywilnym wymieniono następujące formy, od których uzależniona może być ważność czynności prawnej:
– zwykła forma pisemna,
– forma pisemna z datą pewną,
– forma pisemna z podpisem urzędowo poświadczonym,
– forma elektroniczna lub
– akt notarialny.
FORMY SZCZEGÓLNE
Biorąc pod uwagę skutki niezachowania przewidzianej przez ustawę formy szczególnej dla danej czynności prawnej, możemy wyróżnić ich trzy typy.
Pierwszym jest forma szczególna zastrzeżona pod rygorem nieważności. Niezachowanie formy szczególnej oznacza w tym przypadku całkowitą nieważność czynności prawnej (np. art. 751 k.c. stanowiący, że zbycie lub wydzierżawienie przedsiębiorstwa wymaga formy pisemnej z podpisami notarialnie poświadczonymi).
Drugim typem jest forma zastrzeżona dla celów dowodowych. Jej niezachowanie oznacza niemożliwość uczynienia dowodu z umowy, której właściwa forma nie została zachowana (np. art. 511 k.c. – przelew wierzytelności stwierdzony pismem w przypadku, w którym wierzytelność również została pismem stwierdzona).
Trzecim typem jest forma zastrzeżona dla wywołania określonych skutków prawnych. Jej niezachowanie nie oznacza nieważności umowy, a jedynie niewywołanie niektórych skutków prawnych (art. 678 § 2 k.c. – brak możliwości wcześniejszego wypowiedzenia umowy najmu, jeżeli opatrzona została datą pewną).
MIĘDZY BIZNESMENAMI
Co istotne, na mocy art. 74 § 4 k.c. przepisów o skutkach niezachowania formy pisemnej, dokumentowej albo elektronicznej przewidzianej dla celów dowodowych nie stosuje się do czynności prawnych w stosunkach między przedsiębiorcami. Warto jednak zwrócić uwagę na unormowanie szczególne odnoszące się do modyfikacji umów ustnych między przedsiębiorcami.
Z praktycznej perspektywy istotna jest kwestia kształtowania i modyfikacji postanowień umów zawieranych między przedsiębiorcami, dla których nie została przewidziana forma pisemna bądź dokumentowa. Art. 771 k.c. przyznaje moc pismu lub dokumentowi potwierdzającemu postanowienia umowy zawartej bez zachowania formy pisemnej lub dokumentowej, a zatem także umowom zawartym ustnie lub w sposób dorozumiany. Stanowisko potwierdzające musi zawierać modyfikacje niedotyczące istotnych elementów umowy i zostać złożone niezwłocznie po zawarciu umowy. Jeżeli druga strona umowy nie sprzeciwi się niezwłocznie pismu lub dokumentowi, wyrażając sprzeciw w takiej samej formie, w jakiej otrzymała modyfikacje zawartej umowy, strony związane będą umową o treści określonej w piśmie lub dokumencie potwierdzającym.
Treść zarówno § 1, jak i § 2 omawianego art. 771 k.c., odnosząca się odpowiednio do formy pisemnej i dokumentowej, wskazuje, że pismo lub dokument potwierdzający musi być do drugiej strony umowy „skierowany”. Powinien on być zatem przesłany lub przedłożony bezpośrednio adresatowi. Nie spełni tego wymogu umieszczenie takiego pisma np. w wirtualnym zbiorze dokumentów, które dotyczą negocjowanego przedsięwzięcia – nawet jeżeli druga strona miałaby do niego dostęp.
Aby potwierdzenie, o którym mowa w art. 771 k.c., odniosło skutek, musi być dokonane niezwłocznie. Niezwłoczność potwierdzenia modyfikującego nie oznacza natychmiastowości. Wymóg niezwłoczności zostanie spełniony, gdy potwierdzenie zostanie dokonane bez nieuzasadnionej zwłoki, z uwzględnieniem czasu potrzebnego na przeanalizowanie zawartej umowy i sporządzenie oraz wysłanie dokumentu lub pisma.
Warunkiem związania stron treścią umowy utrwaloną w piśmie lub dokumencie modyfikującym są modyfikacje innych niż kluczowe elementów pierwotnie ustalonych przez strony. W tym miejscu należy zadać pytanie, czy pismo lub dokument potwierdzający, niezawierające żadnych modyfikacji, jest nieważne w świetle prawa i bezwartościowe dla stron?
Odpowiedź na to pytanie jest negatywna. Pismo lub dokument niewywołujący skutków przewidzianych brzmieniem art. 771 k.c. może okazać się w przypadku sporu kluczowe, bowiem będzie stanowiło środek dowodowy odzwierciedlający intencje stron. Pismo lub dokument niespełniające wymogów przewidzianych brzmieniem art. 771 k.c. nie będzie miało mocy pisma lub dokumentu potwierdzającego i nie będzie stanowiło wiążącej streści umowy, ale nadal będzie odgrywało swoją rolę jako oświadczenie wiedzy.
BRAK SPRZECIWU
Warunkiem skuteczności pisma lub dokumentu potwierdzającego w trybie omawianego przepisu jest brak sprzeciwu zgłoszonego przez drugą stronę w takiej samej formie, w jakiej otrzymała ona modyfikacje umowy. Niezłożenie sprzeciwu lub niedochowanie właściwej jego formy niesie za sobą negatywne następstwa dla strony, która miała wolę sprzeciwienia się przedstawionym jej modyfikacjom umowy.
Pod reżimem znowelizowanych przepisów procedury cywilnej, w opisanej sytuacji stronie trudno będzie dowodzić brak zgody na ustalenia zawarte w piśmie lub dokumencie modyfikującym umowę, nawet jeśli była ona przeświadczona o obowiązywaniu pierwotnych warunków. Problem ten w szczególności będzie dotyczył przedsiębiorców, ponieważ art. 45810 kodeksu postępowania cywilnego ogranicza przeprowadzanie dowodów z zeznań świadków w sporach gospodarczych – sąd może je dopuścić dopiero po wyczerpaniu innych środków dowodowych lub w sytuacji, w której pozostały niewyjaśnione fakty istotne dla rozstrzygnięcia sprawy.
Wskazana zmiana procedury cywilnej stanowi dodatkowy argument dla sporządzania umów na piśmie lub co najmniej potwierdzania i modyfikowania umów ustnych w formie pisemnej lub dokumentowej.
ZDANIEM AUTORKI
Sara Synowiec, prawnik w Lubasz i Wspólnicy – Kancelaria Radców Prawnych sp. k.
Ustne zawieranie umów może wymuszać sytuacja i tempo biznesowe. Nie jest to forma, od której należałoby bezwarunkowo stronić, bowiem umowy zawarte w takiej formie (poza ściśle określonymi wyjątkami) są tak samo ważne, jak te sporządzone na piśmie czy w formie dokumentowej i muszą być wykonywane. Z uwagi na ograniczenia dowodowe, jakie dotykają formę ustną umowy, i potencjalne rozbieżności w interpretacji tak zawieranych porozumień, warto umowy ustne potwierdzać następnie na piśmie lub w formie dokumentowej. Należy pamiętać, że umowy zawiera się na „złe czasy”. Z myślą o nich należy brać pod uwagę również ograniczenia, jakie w stosunku do dowodów ze świadków nakłada ostatnia nowelizacja procedury cywilnej, co może utrudniać dowodzenie treści porozumień ustnych.
Artykuł został opublikowany w internetowym oraz papierowym wydaniu dziennika ,,Rzeczpospolita”
